Przedstawiciele gmin górniczych oraz branży okołogórniczej chcą w rozmowach prowadzonych z rządem zwrócić uwagę na takie kwestie jak zagospodarowanie terenów pogórniczych, wsparcie dla samorządów, które utracą część dochodów podatkowych, tworzenie nowych miejsc pracy oraz przebranżawianie firm z sektora górniczego. – Trzeba stworzyć tym przedsiębiorstwom warunki prawne i finansowe do zmiany profilu i uruchomienia działalności w sektorze np. czystej energii, który będzie wspierany finansowo przez Unię Europejską – mówi Piotr Kuczera, prezydent Rybnika i przewodniczący Śląskiego Związku Gmin i Powiatów. Jak podkreśla, transformacja górnictwa będzie ogromnym przedsięwzięciem dla całego regionu i nie można przy tym zapominać o kwestiach społecznych.
22 kwietnia została uzgodniona treść umowy społecznej dotyczącej przyszłości górnictwa i transformacji Śląska. Jej podpisanie nastąpi po uzyskaniu zgód organów statutowych central związkowych. Ustalenia rządu z górnikami dotyczą m.in. mechanizmu finansowania spółek węglowych, indeksacji wynagrodzeń, zasad budowy i wdrażania instalacji czystego węgla, powołania specjalnego Funduszu Transformacji Śląska. Kluczowym elementem jest pakiet osłon socjalnych dla pracowników kopalni, ale – jak podkreśla Ministerstwo Aktywów Państwowych – są w niej także rozwiązania dedykowane gminom górniczym i całemu regionowi. Prace nad dokumentem trwały siedem miesięcy.
– Rząd mocno skupił się na umowie społecznej i rozmowie z samą stroną związkową w trosce o miejsca pracy. Ale chcemy w ramach naszej inicjatywy poszerzyć ten krąg rozmówców o branże okołogórnicze, uczelnie i samorządy, które także będą uczestniczyć w procesie transformacji regionu – mówi agencji informacyjnej Newseria Biznes Piotr Kuczera.
Wygaszanie górnictwa przyniesie w ciągu następnych dwóch–trzech dekad szereg zmian nie tylko dla kopalni oraz spółek węglowych i energetycznych, lecz także dla całego regionu. Co więcej, chodzi zarówno o kwestie gospodarcze, jak i społeczne, bo dziś z górnictwa utrzymuje się wiele rodzin na Śląsku.
– Miejsca pracy, konieczność przebranżowienia się mieszkańców i całych firm to kolejny problem. Innym jest np. szkolnictwo, bo pojawia się problem edukacji kolejnych kadr w innych branżach. To także musimy zgrać. Jest kwestia również wszystkich problemów społecznych, rola i funkcja rodziny na Śląsku, kwestia tego, w jaki sposób one funkcjonowały przez wiele lat. Dzisiaj to też wymaga dyskusji i wsparcia, tak że tych problemów jest bardzo dużo – wymienia przewodniczący Śląskiego Związku Gmin i Powiatów.
Wszystko to będzie miało wpływ na kondycję finansową samorządów, w których budżetach spółki górnicze mają istotny udział. Gminom pogórniczym zostanie do rozwiązania m.in. problem terenów po kopalniach.
– Będą one dużym obciążeniem dla samorządów. To są tereny często położone w bardzo ciekawych lokalizacjach, ale jednocześnie bardzo trudne i kosztowne do zagospodarowania. Łatwiej buduje się na terenach wręcz dziewiczych niż na terenach poeksploatacyjnych – podkreśla Piotr Kuczera.
Samorządy obawiają się tego, że podobnie jak regiony Zagłębia Ruhry czy francuskiego Nord-Pas-de-Calais będą się zmagać z problemem mniejszej atrakcyjności takich terenów. Jednocześnie liczą na to, że unijna polityka Zielonego Ładu, w którą transformacja Śląska będzie się wpisywać, pomoże rozwiązać te kwestie. Jak podkreśla prezydent Rybnika, samorządy będą potrzebować nie tylko wsparcia finansowego.
– Będziemy potrzebowali wsparcia prawnego w postaci np. lepszego planowania przestrzennego oraz specustaw, aby przekształcenia terenów pogórniczych odbywały się szybciej i łatwiej. Dobrym doświadczeniem dla samorządowców są specustawy drogowe, czyli te, które pozwalają w szybki sposób prowadzić inwestycje. W Rybniku na terenach po dawnej kopalni Ignacy zalegają odpady pogórnicze, a usunięcie ich wymaga wydatkowania milionów złotych. Ponadto także własność gruntów pogórniczych jest dyskusyjna. Z tego względu są nieatrakcyjne dla inwestorów, zwłaszcza na tle innych regionów naszego kraju. Z tym zjawiskiem chcielibyśmy walczyć – podkreśla Piotr Kuczera.
Region śląski ma także wiele atutów, które mogą pomóc w udanej transformacji. m.in. wykwalifikowaną kadrę specjalistów i rozwiniętą edukację. Atutem województwa śląskiego jest silna pozycja uczelni technicznych, które dzięki innowacyjnym projektom są kluczowym elementem dla dalszego rozwoju województwa.
– Prawda jest też taka, że są samorządy nieco uśpione, bo do niedawna deklaracje o samej likwidacji górnictwa były dość sprzeczne. Przykładowo w umowie społecznej mamy zapisy, że rybnickie kopalnie będą likwidowane w roku 2049, czyli teoretycznie mogę spać spokojnie, a z drugiej strony słyszę deklaracje z obszarów polskiej energetyki, które wskazują, że będziemy odchodzić od węgla w sposób systematyczny i ta likwidacja może nastąpić w roku 2035. Patrzę na Elektrownię Rybnik zasilaną węglowo, która ma ulec zamknięciu w roku 2030. To są bardzo realne problemy. Oczywiście będziemy próbowali głównie w oparciu o pieniądze europejskie szukać alternatyw, ale samorząd na pewno sam wszystkiego nie jest w stanie zrobić – podkreśla prezydent Rybnika.