Ustawa, która zakłada wprowadzenie systemu kaucyjnego na jednorazowe butelki z tworzyw sztucznych do 3 litrów, szklane butelki wielorazowego użytku do 1,5 litra oraz metalowe puszki o pojemności do 1 litra, została opublikowana przez polski rząd 12 września 2023 r., a wcześniej została podpisana przez Prezydenta. To oznacza, że od stycznia 2025 roku do napojów objętych systemem będzie doliczana kaucja, która zostanie zwrócona po oddaniu pustego opakowania do punktu zbiórki. Takim miejscem zbiórki będzie każdy sklep powyżej 200 mkw. powierzchni oraz mniejszy, który zechce dołączyć podpisując umowę z operatorem systemu. Jak będą wyglądały najbliższe miesiące przygotowań?
Recykling jest zasadniczą częścią gospodarki o obiegu zamkniętym, czyli takiej, w której można wielokrotnie przetwarzać surowce jak plastik, metal czy szkło. Dzięki temu nie tylko oszczędzamy na surowcach naturalnych, ale też zapobiegamy zanieczyszczeniom środowiska odpadami czy zaśmiecania nimi miejsc publicznych. System kaucyjny jest rozwiązaniem, które w efektywny sposób wspiera taką gospodarkę, o czym przekonały się liczne kraje europejskie. Od kilkunastu lub kilku lat, takie kraje jak Norwegia czy Litwa i inne, osiągają bardzo wysokie poziomy zbiórki opakowań po napojach, które następnie trafiają do recyklingu.
– Dotychczasowe poziomy zbiórki odpadów komunalnych, które trafiają do recyklingu, są zdecydowanie za niskie – poniżej 50%. Efekty tego możemy zauważyć chociażby na naszych ulicach, w lasach, na plażach, gdzie jest pełno zalegających śmieci, a składowisk przybywa. To zmieni się po wprowadzeniu systemu kaucyjnego – mówi Anna Sapota, wiceprezes ds. public affairs dla Europy Północno-Wschodniej w grupie TOMRA. – Cieszymy się, że przedstawiciele rządu, branży, a także samo społeczeństwo dostrzegło korzyści z wprowadzenia takiego rozwiązania. Zakładając zbiórkę opakowań po napojach na poziomie 90%, którą możemy osiągnąć w Polsce dzięki systemowi kaucyjnemu, Polska może co roku odzyskiwać ponad 12 miliardów opakowań nadających się do ponownego przetworzenia – dodaje Anna Sapota.
Najważniejszy czas przygotowań
W odpowiednim momencie należy wyznaczyć operatorów systemu kaucyjnego, którzy opracują, skonfigurują i będą zarządzać infrastrukturą potrzebną do gromadzenia i przetwarzania opakowań. To oznacza założenie jednej lub wielu specjalnych spółek, przeprowadzenie rejestracji oraz uzyskanie wszelkich niezbędnych zezwoleń i licencji w celu zagwarantowania działań związanych z gromadzeniem opakowań. Kolejnym etapem jest rejestracja producentów opakowań, sklepów, jako oficjalnych punktów zbiórki oraz produktów objętych systemem kaucyjnym. Specjalne oznaczenie kaucji umożliwi konsumentom i manualnym punktom zwrotu rozpoznanie produktów objętych systemem kaucyjnym.
Wymagane są także porozumienia między uczestnikami systemu. Określają one relacje między producentami a operatorem bądź operatorami, operatorem bądź operatorami a jednostkami handlowymi oraz między samymi operatorami. Kolejnym kluczowym elementem jest stworzenie i wdrożenie jednego albo wielu systemów informatycznych, wspierających procesy rozliczania depozytów i opłat manipulacyjnych oraz raportowania ilości zebranych opakowań.
W międzyczasie sklepy, które zobowiązały się przystąpić do systemu, powinny przygotować odpowiednią infrastrukturę do obsługi zwrotu opakowań – zarówno w przypadku zbiórki automatycznej, jak i manualnej.
– W europejskich systemach kaucyjnych zbiórka automatyczna ma największy udział w ogólnej liczbie zebranych opakowań do recyklingu. Mniejsze sklepy z mniejszą liczbą zwrotów będą przyjmować kwalifikujące się pojemniki manualnie, dlatego inwestycja jest minimalna, tj. niewielki pojemnik zbiorczy i worki. Z kolei większe placówki mogą zdecydować się na zakup sprzętu dostosowanego do swoich indywidualnych potrzeb i możliwości powierzchniowych. W zależności od wybranego recyklomatu, może on zbierać od 1000 do 3000 opakowań na godzinę – mówi Konrad Robak, country manager w TOMRA Collection Polska.
Wdrożenie systemu kaucyjnego wymaga zaangażowania producentów, sieci handlowych, dostawców usług, recyklerów oraz organów regulacyjnych. Stworzenie nowoczesnego systemu kaucyjnego zależy od współpracy i efektywnej organizacji.
– Część sieci handlowych podjęła się realizacji programów pilotażowych jeszcze przed decyzją rządu na temat wprowadzenia w Polsce systemu kaucyjnego. Okres przygotowań jest bardzo pomocny z biznesowego, logistycznego, a także wizerunkowego punktu widzenia. Sklepy uczestniczące zyskują cenne informacje na temat skali inwestycji, możliwości zapleczowych oraz zachowaniach klientów. A co się okazuje, konsumenci entuzjastycznie podeszli do możliwości oddania opakowań. Ponad 10 milionów opakowań, które zebrały nasze recyklomaty od stycznia do czerwca 2023 roku, jest tego najlepszym dowodem – mówi Konrad Robak.
– Systemy kaucyjne szybko osiągają pożądane wyniki, niezależnie od tego, czy chodzi o przyspieszenie zbiórki i zwiększenie wskaźników recyklingu, stałe dostawy wysokiej jakości wtórnych surowców spożywczych czy redukcję ilości śmieci. Na przykład Litwa osiągnęła wzrost wskaźnika zbierania butelek PET z poniżej 33% do 92% w ciągu zaledwie dwóch lat po wprowadzeniu systemu kaucyjnego. W praktyce widzimy, że proces dojrzewania systemu kaucyjnego może trwać od 2 do 3 lat po oficjalnym starcie. To okres, w którym procesy oraz aspekty związane z działaniem systemu są dopracowywane – mówi Anna Sapota.
Pierwszy rok po wprowadzeniu systemu kaucyjnego jest okresem nauki, adaptacji i dostosowywania się do nowych zasad. Właściciele sklepów, punktów zbiórki i przetwarzania opakowań będą musieli dostosować infrastrukturę, aby efektywnie obsłużyć opakowania wracające do systemu. To także okres, gdy konsumenci w pełni zrozumieją system, wykształcą nowe nawyki związane z oddawaniem opakowań i będą uwzględniać go w swoim planie dnia. W tym czasie system kaucyjny staje się codziennością i zyskuje akceptację społeczną. W ciągu drugiego i trzeciego roku po uruchomieniu systemu, można przewidywać dalsze optymalizacje w logistyce i przetwarzaniu materiałów.
Warto zapoznać się z wynikami badań wśród konsumentów siedmiu krajów z systemem kaucyjnym. Raport można pobrać tutaj: https://collection.tomra.com/pl/najnowsze-badania-konsumenckie
