W ostatnich latach dowody cyfrowe zyskały kluczowe znaczenie zarówno w postępowaniach karnych prowadzonych przez organy ścigania, jak i w działalności biznesowej. Zgodnie z raportem SIRIUS „EU Electronic Evidence Situation Report 2024” liczba wniosków o ujawnienie danych, skierowanych przez organy UE do ośmiu dostawców usług, wzrosła o ponad 20 proc. Jak pokazują dane, ponad połowa dochodzeń w UE w sprawach karnych bazuje już na międzynarodowych wnioskach o dostęp do dowodów elektronicznych, co podkreśla rosnącą rolę technologii w ściganiu przestępstw.
Kluczowe wnioski z raportu SIRIUS
Projekt SIRIUS, realizowany przez Europol, Eurojust oraz Europejską Sieć Sądową, wspiera organy ścigania i wymiar sprawiedliwości w zakresie analizy dowodów cyfrowych. Z raportu opracowanego przez tę organizację wynika, że najistotniejszymi źródłami dowodów dla śledczych są media społecznościowe, aplikacje do przesyłania wiadomości oraz giełdy kryptowalut. Aż 68 proc. śledczych wskazało media społecznościowe jako kluczowe, 53 proc. komunikatory internetowe, a 51 proc. giełdy kryptowalut. Inne usługi, takie jak przechowywanie w chmurze (24 proc.), VPN (22 proc.) czy fintechy (17 proc.), również odgrywają coraz większą rolę.
Jeśli chodzi o rodzaj wykorzystywanych danych, 51 proc. badanych wskazało rejestry połączeń, 40 proc. nazwy użytkowników, 38 proc. adresy IP używane podczas rejestracji, 29 proc. dane rozliczeniowe i dotyczące płatności, 28 proc. numery telefonu oraz 23 proc. adresy e-mail. W dalszej kolejności wymienione zostały daty urodzenia, adresy pocztowe, dane dotyczące treści oraz lokalizacje urządzeń.
Nowe formy przestępczości
Jak tłumaczy ekspert specjalizujący się w informatyce śledczej, rosnąca liczba dowodów cyfrowych w postępowaniach dochodzeniowych jest wynikiem dynamicznego rozwoju technologii i zmieniającej się natury przestępczości: – Szczególnie media społecznościowe, aplikacje do przesyłania wiadomości i giełdy kryptowalut stały się kluczowymi źródłami dowodów, które pomagają ścigać sprawców przestępstw w realnym czasie. Jednak nie tylko ilość dowodów, ale i ich rodzaj wymaga od ścigających się z przestępczością instytucji coraz bardziej zaawansowanych umiejętności analitycznych. Dane takie jak metadane połączeń, adresy portfeli kryptowalutowych czy informacje zapisane w chmurze stają się fundamentem wielu śledztw, lecz ich analiza staje się coraz bardziej skomplikowana – mówi Łukasz Jachowicz z Mediarecovery.
Z perspektywy informatyki śledczej, wyzwaniem jest nie tylko przechwytywanie i zabezpieczanie tych danych, ale również ich właściwa interpretacja. Wzrost liczby danych, zwłaszcza w kontekście rozwoju sztucznej inteligencji, sprawia, że tradycyjne metody ścigania przestępców w kontekście cyberprzestępczości stają się niewystarczające. W obliczu tak ogromnych zbiorów danych konieczne staje się zastosowanie nowych technologii, które umożliwią szybsze i bardziej precyzyjne ich przetwarzanie.
Wyzwania dla organów ścigania
Rozwój sztucznej inteligencji nie tylko zwiększa możliwości organów ścigania, ale także otwiera nowe pole działania dla przestępców. Przykłady takich działań obejmują ataki phishingowe wspierane przez AI, które są bardziej spersonalizowane i trudniejsze do wykrycia, a także wykorzystanie algorytmów do tworzenia deepfake’ów. Deepfake’i mogą być używane do oszustw finansowych, szantażu lub rozpowszechniania dezinformacji.
– Dochodzenia stają się coraz bardziej wyspecjalizowane i wymagają nowych kwalifikacji. Nowym wyzwaniem będzie na pewno stały wzrost wykorzystania mechanizmów sztucznej inteligencji przez przestępców i coraz większa dostępność modeli AI pozbawionych blokad utrudniających ich wykorzystanie w nielegalnych działaniach. Wspierani przez AI przestępcy dostają do ręki narzędzia, które ułatwiają im zacieranie śladów. Skuteczne wykorzystywanie danych z mediów społecznościowych, komunikatorów czy giełd kryptowalut pokazuje jednak, że śledczy potrafią efektywnie dostosować się do nowych form przestępczości. Pomagają także inicjatywy międzynarodowe, które wspierają współpracę pomiędzy krajami i umożliwiają skuteczne ściganie przestępców niezależnie od granic – wyjaśnia Łukasz Jachowicz.
AI w rękach przestępców
Według prognozy Deloitte Center for Financial Services, ataki wykorzystujące generatywną sztuczną inteligencję spowodują 40 mld dolarów strat do 2027 roku, w porównaniu z 12,3 mld dolarów w 2023 roku. To oznacza średni roczny wzrost o 32 proc.
Rośnie także wykorzystanie sztucznej inteligencji w mediach społecznościowych i komunikatorach, które również są coraz częściej przestrzenią dla przestępczej działalności. Z analizy przeprowadzonej na Telegramie przez Point Predictive wynika, że w 2023 roku wysłano 47 000 wiadomości stworzonych przy użyciu AI, natomiast w 2024 roku liczba tych wiadomości przekroczyła już 350 000 – co oznacza wzrost aż o 645 proc.
Nowe podejście
Rosnąca rola dowodów elektronicznych i sztucznej inteligencji w ściganiu przestępczości cyfrowej stawia przed organami ścigania nowe wyzwania. Kluczowe w walce z cyberprzestępczością staje się nie tylko rozwijanie nowoczesnych narzędzi i technologii, ale również inwestowanie w edukację specjalistyczną oraz intensyfikowanie współpracy międzynarodowej.