28 maja 2024 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) wydał istotne orzeczenie w sprawie Pietrzak, Bychawska-Siniarska i inni przeciwko Polsce (skargi nr 72038/17 i 25237/18). Skarga złożona przez przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz mecenasa Pietrzaka dotyczyła polskiego ustawodawstwa umożliwiającego służbom zbieranie informacji o obywatelach pod pretekstem walki z przestępczością i zagrożeniami dla bezpieczeństwa publicznego.
ETPC uznał, że doszło do naruszenia art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC), który gwarantuje prawo do poszanowania życia prywatnego. W orzeczeniu wydanym w pełnym składzie Izby Trybunał stwierdził, że polskie przepisy dotyczące kontroli operacyjnej, zatrzymywania danych telekomunikacyjnych i ich wykorzystywania przez służby, a także niejawnego nadzoru na podstawie ustawy antyterrorystycznej, stanowią nieuzasadnioną ingerencję w prawa obywateli.
Kluczowe ustalenia Trybunału
Orzeczenie ETPC jest istotne z kilku powodów. Przede wszystkim Trybunał uznał, że możliwe jest zbadanie zaskarżonych przepisów in abstracto, co oznacza, że skarżący nie muszą udowadniać, iż faktycznie byli inwigilowani. Samo istnienie takich przepisów może naruszać prawa gwarantowane przez art. 8 Konwencji.
Reakcje na orzeczenie
Wyrok ETPC ma znaczące implikacje dla działań Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych (UODO). Prezes UODO, zgodnie z przepisami ustawy o ochronie danych osobowych z 10 maja 2018 r., jest odpowiedzialny za ochronę danych osobowych i ma prawo podejmować działania zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony danych osobowych. W związku z tym Prezes UODO monitoruje zarówno orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE dotyczące RODO, jak i wyroki ETPC, które mogą wpływać na ocenę sytuacji prawnej w Polsce.
Prezes UODO wyraził zadowolenie z deklaracji Ministra Sprawiedliwości oraz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, którzy zapowiedzieli niezwłoczne podjęcie działań w celu wykonania wyroku ETPC.
Wpływ na polskie ustawodawstwo
Orzeczenie ETPC wpłynie również na prace nad rządowym projektem ustawy – Prawo komunikacji elektronicznej, który wdraża do polskiego prawa dyrektywę ustanawiającą Europejski kodeks łączności. Prezes UODO zgłaszał już zastrzeżenia do tego projektu, zwracając uwagę na niezgodność modelu retencji i udostępniania danych telekomunikacyjnych z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości UE, a teraz również z wyrokiem ETPC.
Potrzeba dalszych działań
Orzeczenie ETPC podkreśla także konieczność powrotu do tematu wdrożenia do polskiego prawa przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680, tzw. dyrektywy policyjnej. Dyrektywa ta dotyczy przetwarzania danych osobowych przez organy ścigania w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości. Niezbędna jest ponowna analiza wyłączeń podmiotowych przyjętych przez polskiego ustawodawcę, które nie stosują ustawy wdrażającej do wymienionych w ustawie służb.
Prezes UODO planuje w najbliższym czasie podjęcie działań mających na celu wprowadzenie pilnych zmian w ustawodawstwie, w tym skierowanie stosownych wystąpień do właściwych organów.
Podsumowanie
Orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Pietrzak, Bychawska-Siniarska i inni przeciwko Polsce stanowi ważny krok w ochronie praw do prywatności obywateli. Decyzja ETPC, uznająca, że polskie przepisy dotyczące inwigilacji naruszają art. 8 EKPC, wyznacza nowe standardy dla legislacji w zakresie ochrony danych osobowych i działania służb specjalnych.
