Sąd Najwyższy rozważa, czy ZUS może obniżać przedsiębiorcom podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne deklarowaną tuż po rozpoczęciu prowadzenia działalności.
Uprawnienie przedsiębiorców do deklarowania podstawy wymiaru składek w maksymalnej wysokości do 250 % przeciętnego wynagrodzenia jest wprost wskazane w art. 18 ust. 8 i art. 20 ust. 1 i 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Oczywistym jest, iż przedsiębiorcy korzystali z tego uprawnienia w celu uzyskania możliwie najwyższych (optymalnych) świadczeń, tj. zasiłku chorobowego, opiekuńczego, macierzyńskiego oraz emerytalnego.
Tymczasem Zakład Ubezpieczeń Społecznych wielokrotnie obniżał przedsiębiorcom podstawy wymiaru składek deklarowane w wyższych wysokościach, argumentując, iż działanie takie jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego.
W związku z praktyką ZUS-u podjęta została Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r. II UZP 1/10, zgodnie z treścią tej Uchwały – Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest uprawniony do kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jeśli mieści się ona w granicach określonych ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych. Sąd Najwyższy podkreślał, iż ZUS nie może modyfikować wysokości deklarowanej przez przedsiębiorcę podstawy wymiaru składek z uwagi na zasady współżycia społecznego.
Pomimo jednoznacznej treści ww. Uchwały, ZUS wydawał decyzje obniżające przedsiębiorcom podstawy wymiaru składek w sytuacjach, w których uznawał, iż przedsiębiorca otrzymał (w ocenie ZUS) nieadekwatnie wysokie zasiłki. Niestety zdarzało się, iż sądy potwierdzały wadliwą interpretację Zakładu.
W takich sytuacjach Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców wnosił do Sądu Najwyższego skargi nadzwyczajne. Dotychczas cztery skargi nadzwyczajne Rzecznika zostały uwzględnione przez Sąd Najwyższy wyrokami: z dnia 2 marca 2023 r., sygn. akt II NSNc 107/23, 19 kwietnia 2023 r., sygn. akt II NSNc 171/23, 15 czerwca 2023r., sygn. akt II NSNc 197/23 oraz 22 czerwca 2023 r., sygn. akt II NSNc 204/23.
Z treści wyroków Sądu Najwyższego jednoznacznie wynika, iż stanowisko wyrażone w Uchwale Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r., II UZP 1/10 zachowuje pełną aktualność, a wobec jego jednoznacznego brzmienia Zakład nie jest uprawniony do kwestionowania wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zadeklarowanej przed przedsiębiorcę, jeżeli mieści się ona w ustawowych granicach.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w dniu 9 lutego 2023 r., skargi kasacyjnej odwołującej się od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 20 października 2020 r., sygn. akt III AUa 585/20 przekazał do rozpoznania powiększonemu składowi Sądu Najwyższego następujące zagadnienie prawne: „Czy organ rentowy w przypadku podjęcia pozarolniczej działalności przez ubezpieczonego, nie negując tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, jest uprawniony do weryfikacji podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia w sytuacji, gdy w początkowym okresie prowadzenia tej działalności ubezpieczony deklaruje podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, której wysokość nie ma odzwierciedlenia w przychodach, zaś w kolejnych miesiącach realizuje się ryzyko socjalne, którego wystąpienie było pewne w momencie rozpoczęcia działalności gospodarczej.”
W dniu 29 listopada 2023 r. odbędzie się posiedzenie Sądu Najwyższego w celu rozstrzygnięcia powyższego zagadnienia prawnego, sygnatura sprawy III UZP 3/23.
W ocenie Rzecznika Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r., sygn. akt II UZP 1/10 pozostaje nadal aktualna i odnosi się do całego okresu prowadzenia działalności gospodarczej a więc także początkowego okresu tej działalności.
„Kwestionowanie przez ZUS podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne deklarowanych przez przedsiębiorców bezsprzecznie stanowi bezprawną ingerencję w prawa przedsiębiorców na rzecz imperium Państwa, niezależnie od tego, czy dotyczy działalności gospodarczej prowadzonej od kilku dekad, czy też kilku dni” – powiedział Adam Abramowicz Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców. „Uchwała, która zostanie podjęta w dniu 29 listopada 2023 r., będzie miała istotny wpływ na losy przedsiębiorców, w tym przedsiębiorczych matek, w których sprawach Rzecznik przed Sądem Najwyższym doprowadził do uchylenia niekorzystnych wyroków wskutek wniesionych skarg nadzwyczajnych oraz w pozostałych sprawach, w których Rzecznik wniósł skargi nadzwyczajne, a które to nie zostały dotychczas rozpoznane przez Sąd Najwyższy.” – dodał.
