Zasada nieograniczonego i ograniczonego obowiązku podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych zawiera definicje ograniczonego i nieograniczonego obowiązku podatkowego. Prawidłowe określenie obowiązku podatkowego ma duże znaczenie, zwłaszcza w czasach swobodnego przepływu osób pomiędzy krajami. Jest ono szczególnie ważne dla cudzoziemców przebywających w Polsce, jak i Polaków wyjeżdżających za granicę w celach zarobkowych.

Definicja nieograniczonego i ograniczonego obowiązku

Zgodnie z treścią art. 3 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Takie osoby nazywa się też rezydentami podatkowymi.

W myśl art. 3 ust. 2a ww. ustawy, jeżeli osoby fizyczne nie mają miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, to podlegają opodatkowaniu tylko od dochodów (przychodów) osiąganych na terytorium RP (ograniczony obowiązek podatkowy).

Z powyższych definicji wynika, że bardzo istotnym elementem określenia, w którym państwie powinny zostać opodatkowane dochody (przychody) podatnika i w jaki sposób, jest określenie miejsca jego zamieszkania.

Miejsce zamieszkania

W art. 3 ust. 1a ustawy o PIT znalazły się kryteria, jakie powinny być spełnione w celu uznania, że osoba fizyczna posiada na terytorium Polski miejsce zamieszkania. Podobne kryteria występują także w uregulowaniach dotyczących podatku dochodowego od osób fizycznych w innych krajach oraz w umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania. Celem ustalenia tych kryteriów było ułatwienie podatnikom określenia miejsca zamieszkania na potrzebę rozliczeń podatku dochodowego.

Z uwagi na wykorzystanie przez ustawodawcę spójnika „lub” pomiędzy warunkami, należy je analizować rozłącznie. Potwierdza to m.in. interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z dnia 7 grudnia 2012 r. (sygn. IPTPB2/415-650/11-4/MP).

Jako pierwszy warunek została wskazana przesłanka posiadania centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych). Jak zostało już wspomniane, istotne jest w tym przypadku zwrócenie uwagi na spójnik „lub”, który wskazuje, że obie przesłanki należy analizować rozłącznie, choć można spotkać się z odmiennym podejściem – por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 29 marca 2012 r. (sygn. I SA/OI 47/12), gdzie WSA wskazał: „Oceniając, w którym z państw znajduje się centrum życiowych i zawodowych interesów osoby fizycznej, należy wziąć pod uwagę przede wszystkim związki osobiste i ekonomiczne osoby fizycznej z danym państwem, wśród których w pierwszej kolejności wymienić należy więzi rodzinne, towarzyskie, zatrudnienie, działalność polityczną, kulturalną i wszelką inną działalność, miejsce wykonywania działalności gospodarczej i miejsce, z którego zarządza ona swoim mieniem”. W tym aspekcie wypowiedział się także Naczelny Sąd Administracyjny, który w wyroku z dnia 20 grudnia 2018 r. (sygn. II FSK 3626/16) potwierdził stanowisko WSA, a także zdefiniował, w jaki sposób należy rozumieć posiadanie stałego ogniska domowego: „oznacza, iż osoba fizyczna urządziła je i zastrzegła do swojego trwałego użytkowania, w przeciwieństwie do przebywania w konkretnym miejscu, ale w takich warunkach, z których wynika, że dany pobyt jest zamierzony na krótki czas. Istotnym czynnikiem jest trwałość zamieszkania, dbałość o ognisko domowe, przez co należy rozumieć, że osoba zainteresowana czyni wszystko, co jest niezbędne, aby mieć to mieszkanie do własnej dyspozycji w każdym czasie, w sposób ciągły, a nie od czasu do czasu, na pobyt, który z różnych względów może mieć charakter krótkotrwały”.

Drugi warunek wydaje się prostszy do zweryfikowania i dotyczy okresu przebywania w danym roku podatkowym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (dłużej niż 183 dni). Jednak interpretacja 183 dni nie jest do końca jasna, dlatego wykładni często dokonują sądy administracyjne. Przykładowo WSA w Lublinie w wyroku z dnia 7 lutego 2018 r. (sygn. I SA/Lu 1035/17) wskazał, że „Zgodnie z Komentarzem warunek przebywania na terytorium danego kraju dłużej niż 183 dni należy interpretować w ten sposób, że przy obliczaniu tego okresu stosuje się metodę określającą „dni fizycznej obecności”. W ramach tej metody każda część dnia, nawet bardzo krótka, spędzona przez podatnika w danym państwie, liczy się jako dzień obecności w tym państwie przy obliczaniu okresu 183 dni”. Zatem do kalkulacji 183 dni powinny zostać uwzględnione także dzień przyjazdu i wyjazdu, a także dni czasowej obecności w kraju.

Zasady działania instytucji

Nieograniczony obowiązek podatkowy łączy się z koniecznością opodatkowania swoich dochodów (przychodów) na terytorium kraju, bez względu na miejsce położenia źródła przychodów. W uproszczeniu można więc przyjąć, że jeżeli osoba fizyczna podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce, to wszystkie „światowe” dochody (przychody) powinny być opodatkowane w Polsce.

W przypadku ograniczonego obowiązku podatkowego osoby fizyczne podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów osiągniętych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, czyli nie ma tu miejsca opodatkowanie wszystkich „światowych” dochodów podatnika. Przykładowy katalog dochodów (przychodów) osiąganych na terytorium kraju został określony w art. 3 ust. 2b ustawy o PIT. Są to w szczególności dochody z pracy, z działalności wykonywanej osobiście, z działalności gospodarczej, z nieruchomości, z papierów wartościowych, z niezrealizowanych zysków.

Warto dodać, że powyższe zasady nie dotyczą członków personelu przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych, a także innych osób, które korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych na podstawie umów lub zwyczajów międzynarodowych, jak również członków ich rodzin, o ile nie są oni obywatelami Polski.

Podsumowanie

Rezydencja podatkowa ma bardzo duże znaczenie w polskich i międzynarodowych przepisach podatkowych. Prawidłowe określenie tego, czy podatnik będzie podlegał nieograniczonemu czy ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, wyznacza granice jurysdykcji podatkowej. Jeżeli więc osoba fizyczna jest niepewna co do prawidłowości kwalifikacji podatkowej w tym zakresie, powinna wystąpić o wydanie indywidualnej interpretacji podatkowej albo przynajmniej kompleksowej opinii prawnej doradców podatkowych. Takie działania ograniczą negatywne skutki realizacji ryzyka podatkowego w tym zakresie.

Autor: radca prawny Robert Nogacki, Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.