Tegorocznymi laureatami Nagrody Banku Szwecji im. A. Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych za „badania nad tym, jak powstają instytucje i jak wpływają na dobrobyt” zostali Daron Acemoglu, Simon Johnson i James A. Robinson.
Komentarze ekspertek i ekspertów centrum informacyjnego Tygodnia Noblowskiego Centrum Współpracy i Dialogu UW:
– Ta trójka badaczy, zwłaszcza pierwszy z nich, są znakomicie znani polskiemu środowisku, właściwie są rozpoznawalni międzynarodowo. Więc ta Nagroda nie jest zaskakująca, ponieważ typowaliśmy nagrodzonych naukowców. Istotną częścią dociekań tejże trójki jest zwrócenie uwagi na rolę instytucji. Odpowiadano wiele razy na pytania: „dlaczego narody wygrywają/przegrywają?”, „dlaczego jedne są biedne, a drugie są bogate?” – i to, co dodali do tychże badań ci trzej dzisiejsi Nobliści, to są właśnie instytucje. Wskazują oni na tzw. instytucje włączające i wyłączające albo inkluzywne i ekskluzywne. Zwracają uwagę na to, jak dalece system polityczny, który daje przewagę albo jednym, albo drugim instytucjom, jest również istotny jako pewien czynnik generujący dynamikę wzrostu i rozwoju gospodarczego. Udowadniają na podstawie badań, że instytucje czy też państwa demokratyczne tworzą właśnie w szerszym zakresie instytucje włączające – czy to w sferze gospodarczej, czy to w sferze politycznej, czy też w szeroko rozumianym obszarze instytucjonalnym. Tymczasem państwa autokratyczne lub dyktatorskie nie tworzą inkluzywności albo dają wpływy na tyle płytkie, że nie mają one istotnego znaczenia dla rozwoju. Ten nurt myślenia jest bardzo mocno obecny również w polskich badaniach. Te dociekania Acemoglu, czy też dwóch pozostałych badaczy, są dosyć mocno obecne w ekonomii i w badaniach międzynarodowych. W związku z tym – to myślenie o roli instytucji, inkluzywności i ekskluzywności jest postrzegane jako ważne. –To, co Nobliści wprowadzają nowego do nauki, to jest ta perspektywa globalna. Zwracają oni uwagę również na kraje, które we wcześniejszych badaniach ekonomiczno-historycznych pozostawały na drugim planie. Wkład noblistów w jakiejś mierze jeszcze bardziej podkreślił ten aspekt problemów współczesnego świata – dr hab. Cecylia Leszczyńska – Katedra Historii Gospodarczej, Wydział Nauk Ekonomicznych UW.
– Nagrodzeni ekonomiści są twórcami teorii, która odpowiada na najważniejsze pytania, jakie mogą zadać wszystkie nauki społeczne – „dlaczego w długim okresie te badania dotyczą przyczyn wzrostu gospodarczego, rozwoju gospodarczego i sukcesu gospodarczego, jakie osiągają kraje w okresie dekad albo nawet stuleci czy też w jeszcze w dłuższym okresie?”, „jakie są fundamentalne źródła sukcesu?”.
Z tej perspektywy to bardzo ważne pytania. Nobliści odpowiadają – to instytucje. Czyli skrótowo: jeszcze bardziej inkluzywne instytucje polityczne, jakiś rodzaj demokracji, które w dłuższym okresie wpływają na przyjęcie instytucji włączających pewnego rodzaju kapitalizm, który produkuje dobrobyt ekonomiczny dla większości mieszkańców. To podnosi tempo wzrostu rozwoju w długim okresie. Z tej perspektywy Nobliści przedstawili w wielu książkach nie tylko bardzo złożoną teorię, która te mechanizmy opisuje, ale również przekonujące badania empiryczne – dr hab. Michał Brzeziński, prof. ucz. – Katedra Ekonomii Politycznej, Wydział Nauk Ekonomicznych UW.
– Nobliści rozumieją instytucje w bardzo konkretny sposób. To znaczy – jest słynny checks and balances, czyli: ten, kto podejmuje decyzje, musi być pod nadzorem wszystkich pozostałych, ponoszących konsekwencje tych decyzji. Nie ma czegoś takiego jak oświecony jeden decydent, który podejmuje decyzję tak, jak on sobie życzy. Wszystkie, nad wyraz liczne przykłady, które zaproponowali Nobliści, sprowadzają się do tego, że gdybyśmy sobie przyjęli, że za każdym razem podejmujemy decyzję w pełni spójną z najlepszym, już pojętym, interesem społecznym, to możemy od tego odchodzić troszkę, raz na jakiś czas, przez krótki okres, ale dalsze odchodzenie od tego w większym stopniu narusza procedury checks and balances. Dużo wniosków o historii stosunków społecznych można wyciągnąć, kiedy się stosuje mechanizmy analizy ekonomicznej zaproponowane przez Acemoglu i Johnsona – prof. dr hab. Joanna Tyrowicz – Wydział Zarządzania UW.
Nagroda Nobla w dziedzinie ekonomii
W swoim testamencie Alfred Nobel nie wymienił nauk ekonomicznych jako dziedziny, w której miano nagradzać związane z nią osoby. Wyróżnienie powstało z inicjatywy Banku Szwecji i zbiegło się z trzechsetną rocznicą jego założenia. Od 1969 roku wyróżnienie przyznaje się rokrocznie. Pierwszymi zwycięzcami zostali Ragnar Frisch i Jan Tinbergen za „wkład w opracowanie modeli dynamicznych i ich zastosowanie do analizy gospodarczej”. Frisch jest uznawany za twórcę systemu rachunkowości narodowej, który odegrał znaczącą rolę w procesach planowania gospodarczego w Norwegii, natomiast Tinbergen to pionier w zakresie ekonometrii oraz stosowania metod statystycznych i matematyki w ekonomii.