- Wdrożenie globalnego podatku minimalnego wprowadziło nowy standard opodatkowania międzynarodowych przedsiębiorstw.
- Cyfryzacja systemów podatkowych zwiększa przejrzystość i zgodność z przepisami na całym świecie, jednocześnie zwiększając problemy praktyczne w dostosowaniu systemów księgowych przedsiębiorców.
- Stawki podatkowe i wskaźniki konkurencyjności w regionie Europy Środkowo-Wschodniej znacznie się między sobą różnią.
Forvis Mazars, międzynarodowa firma świadcząca usługi audytorskie, podatkowe i doradcze opublikowała „Raport podatkowy Forvis Mazars dla Europy Środkowo-Wschodniej 2024” (ang. Forvis Mazars CEE Tax Guide 2024). Dostarcza on kompleksowych informacji na temat systemów podatkowych w 22 krajach europejskich i 3 krajach Azji Środkowej. Dokument ten pomaga firmom w uzyskaniu informacji na temat aktualnych trendów i ułatwia poruszanie się w nieustannie zmieniającym się środowisku podatkowym. Raport zawiera wskazówki dla inwestorów badających możliwości rynkowe we wspomnianym regionie poprzez analizę tendencji w obciążeniach podatkowych, wynagrodzeniach i inflacji. Odnosi się także do wprowadzenia globalnego podatku minimalnego, kluczowej zmiany w międzynarodowym systemie podatkowym.
Rosnące obciążenia podatkowe i wyzwania inflacyjne
Obciążenia podatkowe od wynagrodzeń w regionie wahają się od 14% do 49%, przy średniej wynoszącej 38%, co jest o 2 punkty procentowe więcej niż w ubiegłym roku i o 3 punkty procentowe powyżej średniej OECD. W ostatnich latach poważne wyzwanie stanowiła inflacja, istotnie wpływając na gospodarki Europy Środkowo-Wschodniej i Azji Środkowej.
Rozbieżności w wynagrodzeniach i inflacji między krajami wpływają na ich zróżnicowane wyniki gospodarcze. Przykładowo kraje takie jak Polska oraz Bułgaria, Chorwacja i Słowenia odnotowały wzrost płac przewyższający inflację, co pozwoliło utrzymać lub poprawić standard życia. Jednakże w Czechach i Słowacji wynagrodzenia skorygowane o inflację spadły.
Rządzący krajami w regionie starali się zarządzać presją inflacyjną poprzez różne polityki fiskalne, w tym nowe podatki i opłaty. Przykładowo Czesi i Węgrzy opodatkowali nadzwyczajne zyski w niektórych sektorach, by zniwelować deficyty budżetowe spowodowane rosnącymi na skutek konfliktu w Ukrainie kosztami energii.
„W Polsce inflacja wydaje się być obecnie na kontrolowanym poziomie, pozostającym jednak zasadniczo powyżej celu inflacyjnego. Wydaje się zatem, że w najbliższych miesiącach Rada Polityki Pieniężnej (RPP) nie obniży stóp procentowych, co jest związane m.in. z wygaszeniem tarcz VAT na żywność i energię elektryczną, a więc możliwym podbiciem inflacji w najbliższych miesiącach. Pewne znaczenie w tym względzie mają też kwestie polityczne” – wyjaśnia Kinga Baran, partner w Forvis Mazars Polska.
Wprowadzenie globalnego podatku minimalnego
Globalny podatek minimalny został wdrożony w różnych krajach europejskich, ustanawiając nowy standard wymagający od międzynarodowych korporacji o globalnych rocznych przychodach wynoszących co najmniej 750 milionów euro utrzymania efektywnej stawki podatkowej (ang. Effective Tax Rate – ETR) na poziomie 15% na każdym obszarze podatkowym. Te międzynarodowe ramy, znane jako Pillar II i opracowane przez G20 i OECD, mają na celu przeciwdziałanie przenoszeniu zysków oraz szkodliwej konkurencji podatkowej.
Kinga Baran zwraca uwagę, że „globalny podatek minimalny stanowi przełomowy krok w międzynarodowym opodatkowaniu, wymagając od największych firm wdrożenia solidnych strategii zgodności podatkowej rozumianej globalnie jak i w odniesieniu do spółek operujących w poszczególnych krajach”.
W Polsce na stronach Rządowego Centrum Legislacji (RCL) został umieszczony projekt ustawy o opodatkowaniu wyrównawczym jednostek składowych grup międzynarodowych i krajowych. Celem projektu jest przeniesienie do polskiego porządku prawnego dyrektywy Rady (UE) 2022/2523 z dnia 14.12.2022 r. Projekt ustawy mieści się na ponad 150 stronach, natomiast uzasadnienie do niego na ponad 270.
Dokument ten przewiduje, że nowe przepisy zaczną obowiązywać od 1.01.2025 r., przy czym ustawodawca dopuszcza jego zastosowanie także do bieżącego, tj. 2024 roku podatkowego, gdyby decyzję o jego zapłacie podjęto na szczeblu grupowym. To rozwiązanie wiąże się przede wszystkim z mechanizmem odliczeń zawartym w jego konstrukcji.
Opodatkowanie i wyliczenie podatku wyrównawczego (globalnego minimalnego podatku CIT) będzie z pewnością jednym z bardziej istotnych i skomplikowanych tematów podatkowych w najbliższych latach, przy czym wydaje się, że w innych krajach w regionie CEE wprowadzenie tego podatku przebiega znacznie szybciej niż u nas.
„W regionie nowe standardy wpływają na strategiczne planowanie podatkowe. Zmiany takie jak wprowadzenie podlegających zwrotowi ulg podatkowych na badania i rozwój (R&D) oraz inne zachęty sprzyjają innowacjom, jednocześnie zapewniając zgodność z przepisami. W tym zakresie Polska nie pozostaje w tyle” – komentuje Kinga Baran.
Zwiększenie cyfryzacji w pobieraniu podatków
Chcąc ograniczyć uchylanie się od opodatkowania i poprawić przestrzeganie przepisów, wiele regionalnych władz wykorzystuje narzędzia cyfrowe do uproszczonego raportowania i pobierania opłat. System eVAT na Węgrzech ułatwia administrowanie VAT poprzez dostarczanie podatnikom wstępnie wypełnionych deklaracji na podstawie danych z elektronicznych faktur. Polska i Rumunia już jakiś czas temu wdrożyły Standardowy Plik Kontrolny dla Podatku (ang. Standard Audit File-Tax, czyli SAF-T), aby ujednolicić wymianę danych między przedsiębiorstwami a organami podatkowymi.
Równocześnie, we Włoszech rozbudowane wymogi dotyczące e-fakturowania nakładają obowiązek stosowania elektronicznych faktur przez większość przedsiębiorstw, podczas gdy słoweński system fakturowania w czasie rzeczywistym bezpośrednio łączy kasy fiskalne z organami podatkowymi, ograniczając oszustwa VAT. Ten pan-europejski nacisk na cyfrową transformację w pobieraniu podatków pokazuje, jak można wykorzystywać technologię dla zapewnienia przejrzystości i zgodności z prawem.
W Polsce cyfryzacja podatków w następnym kroku będzie dotyczyć Krajowego systemu e-Faktur (KseF). Założenia są takie, po kolejnych konsultacjach, audytach i przesunięciach, że KseF zacznie obowiązywać od 1.01.2026 r. dla podmiotów, których przychody w poprzednim roku podatkowym przekroczyły 200 mln złotych (wraz z kwotą podatku VAT), natomiast od 1.04.2026 r. dla pozostałych podatników.
Przewidywane są także rozwiązania, podobne do obecnie obowiązującego obowiązku wysyłania ewidencji VAT w formacie JPK_VAT_7, w podatkach dochodowych. Obowiązek przesyłania ksiąg rachunkowych (JPK_KR_PD) oraz ewidencji środków trwałych JPK_ST, w kolejnych latach podatkowych, rozpoczynających się po 31.12.2024/31.12.2025/31.12.2026 (w zależności od rodzaju podatnika i wielkości jego obrotów), ma objąć także podatników CIT i PIT. Możliwe jest także, że obowiązek ten zostanie rozciągnięty na inne księgi/ewidencje prowadzone przez podatników
Wskaźniki konkurencyjności regionalnej w regionie Europy Środkowo-Wschodniej
W regionie Europy Środkowo-Wschodniej istnieją znaczące rozbieżności w podatkach od zatrudnienia. Kraje takie jak Bułgaria, Rumunia, Ukraina i Węgry mają płaskie stawki podatku dochodowego od osób fizycznych w przedziale od 10% do 20%, podczas gdy Austria, Chorwacja, Niemcy, Słowacja i Słowenia preferują systemy progresywne, gdzie najwyższe stawki dochodzą nawet do 50%. Podatki na ubezpieczenia społeczne oraz składki odprowadzane przez pracodawców również różnią się między sobą, średnio wynosząc 16% brutto wynagrodzeń w całym regionie. Litwa, Kosowo i Rumunia mają najniższe składki pracodawców (5% lub mniej), podczas gdy te w Austrii i Słowacji należą do najwyższych (od 29% do 36%).
Wynagrodzenia minimalne również są bardzo różnorodne. Kosowo i Mołdawia mają minimalne wynagrodzenia poniżej 260 euro, podczas gdy większość państw Europy Środkowo-Wschodniej (w tym Polska Czechy, Słowacja i Rumunia) mieści się w przedziale od 700 do 1000 euro. W Austrii i Niemczech minimalne wynagrodzenie przekracza 2000 euro.
Stawki podatku VAT średnio wynoszą około 20% w całej Unii Europejskiej, jednak Chorwacja i Węgry mają wysokie stawki standardowe wynoszące odpowiednio 25% i 27%.
Stawki podatku dochodowego od osób prawnych wahają się od 15% do 22%, z wyjątkiem Węgier, gdzie stawka ta wynosi 9%. Przepisy UE, takie jak Dyrektywa przeciwko Unikaniu Opodatkowania, zmieniły zasady ograniczenia odsetek oraz regulacje dotyczące rajów podatkowych. Wiele państw wprowadziło obowiązek poboru podatku od odsetek, dywidend i dochodów z tytułu praw autorskich. Raportowanie finansowe oparte na MSSF oraz zachęty podatkowe dla działalności badawczo-rozwojowej są powszechne, podczas gdy skonsolidowane opodatkowanie osób prawnych jest dostępne w wielu jurysdykcjach. „Polityki podatkowe w regionie Europy Środkowo-Wschodniej są bardzo zróżnicowane. Stwarza to zarówno możliwości, jak i wyzwania dla funkcjonujących tutaj firm. Chcąc skutecznie działać, muszą one doskonale rozumieć regionalny krajobraz podatkowy” – podsumowuje Kinga Baran.
W tym kontekście warto zwrócić uwagę na dane, zgodnie z którymi polscy przedsiębiorcy średniorocznie poświęcają 334 godzin na rozliczenia i inne obowiązki podatkowe. Sytuuje to nasz kraj jedynie za Bułgarią, gdzie ten czas wynosi 441 godzin. W Estonii ten czas wynosi jedynie 50 godzin rocznie.
Nadto, w zestawieniu Tax Complexity Index, przygotowanym przez badaczy z niemieckich uniwersytetów w Monachium i Paderborn, w 2022 r. Polska znalazła się na 63 miejscu pod względem poziomu skomplikowania systemu podatkowego na 64 badane kraje. Niemcy w tym zestawieniu były na 31, natomiast Francja na 30 miejscu.