„Dwa lata temu w wynikach badań kondycji psychicznej naszych studentów 1 roku, którzy dopiero co opuścili mury liceum, zaszła dramatyczna zmiana. Przed pandemią najczęstsze lęki były natury osobistej: czy poradzę sobie na studiach, czy po tym kierunku znajdę pracę, jak pogodzę pracę i naukę. Pierwszy rok pandemii naznaczył lęk o siebie i bliskich, jednak już następne roczniki zaczęły się martwić kwestiami, na które nie mają wpływu – ponad 40% odczuwało lęk przed pogorszeniem sytuacji gospodarczej i politycznej, a 1/3 przed wojną. Jednocześnie około 1/3 rozpoznawała u siebie objawy kryzysu psychicznego i problemy adaptacyjne, a – co nas zaskoczyło – 51% miało wysokie wyniki w zakresie wypalenia zawodowego, i to, mimo że jeszcze nie pracowali” – mówi dr Beata Rajba z Wyższej Szkoły Kształcenia Zawodowego, jedna z ekspertek współtworzących Centrum Kompetencji VULCAN.
Te dwa roczniki są według badaczki pierwszymi z grupy wiekowej, która w latach 2021 i 2022 doświadczyła dużego skoku liczby prób samobójczych. Liczba prób samobójczych w grupie wiekowej 13-18 lat uległa wprawdzie pewnemu wyhamowaniu w roku 2023, jednak wciąż jest ich więcej niż w latach poprzednich, a grupa ta pozostaje na 1. miejscu pod względem liczby prób samobójczych.
Pilotaż wdrożony przez zespół, którego dr Rajba jest częścią, miał za zadanie wyposażyć młodych ludzi w kompetencje z dwóch obszarów: zarządzania emocjami i rówieśniczej interwencji kryzysowej. Studenci I roku uczyli się więc w warsztatowej formie asertywności, rozumienia swoich emocji, szukania wsparcia, budowania relacji, ale też zauważania kryzysu u innych i reagowania na niego z poszanowaniem granic swojej odpowiedzialności. Trwający 5 miesięcy pilotaż pozwolił ograniczyć o blisko 1/3 liczbę osób doświadczających problemów adaptacyjnych, a także zintegrował grupę wokół wspólnego radzenia sobie z problemami.
Wobec pogarszającej się kondycji psychicznej młodzieży profilaktyka jest nie tylko ustawowym obowiązkiem każdej szkoły, ale stała się absolutnie kluczowa dla dobrostanu uczniów, zaś im wcześniej się ja rozpocznie, tym lepsze przynosi skutki. Działa ona w czterech podstawowych obszarach:
- Profilaktyki pierwszorzędowej, prewencji, czyli zapobiegania wystąpieniu problemów psychicznych. Obejmuje ona m.in. naukę rozpoznawania emocji i radzenia sobie z nimi, budowania zdrowych relacji w grupie, ćwiczenie umiejętności i gotowości do proszenia o pomoc, zdrowego podejścia do błędów i oczekiwań otoczenia, poznawania swoich mocnych i słabych stron czy radzenia sobie z krytyka i autokrytyką.
- Profilaktyki drugorzędowej, mającej na celu wczesne uchwycenie momentu, gdy pojawiają się problemy, by szybko wdrożyć pomoc. Tym typem profilaktyki są na przykład lekcje, na których uczniowie projektują swoja własna, prywatną mapę wsparcia, osób i instytucji, do których mogą się zwrócić, gdy podejrzewają u siebie depresję czy nie radzą sobie z lękiem, ale też lekcje opisujące objawy depresji, uzależnienia, zaburzeń lękowych czy różnych rodzajów przemocy, tak by uczeń był w stanie je rozpoznać u siebie lub kolegi i wiedział, co wówczas zrobić.
- Profilaktyki trzeciorzędowej, której zadaniem jest ograniczanie skutków. Dobrym przykładem są lekcje interwencyjne, które mogą być wdrożone np. przez psychologa szkolnego w sytuacji, gdy w klasie doszło do próby samobójczej. Doświadczenia z innych krajów, choćby z Australii, pokazują, że rozmowa o myślach samobójczych, zaproszenie do rozmowy z nauczycielem bądź psychologiem czy stworzenie mapy wsparcia może realnie wpłynąć na zmniejszenie liczby takich myśli u młodych ludzi i przynieść im ulgę, bo wiedzą, że nie muszą się zmagać z problemem sami, że jest przestrzeń, by zwrócili się ze swoim problemem do dorosłego.
- Budowania zasobów – je możemy, a wręcz powinniśmy zacząć bardzo wcześnie. Kreatywne myślenie, znajomość swoich mocnych stron, ćwiczenie samodzielności, uważności, rozumienie swoich emocji i emocji innych, umiejętność stawiania sobie realistycznych celów i radzenia z porażkami – to wszystko tworzy solidny fundament, który może w przyszłości poprawić kondycję psychiczną ucznia.
W odpowiedzi na rosnące wyzwania związane z ochroną zdrowia psychicznego uczniów oraz nauczycieli, Centrum Kompetencji VULCAN uruchomiło kompleksowy program profilaktyki skierowanej do szkół. Jego celem jest zapewnienie wsparcia nauczycielom w dziedzinie zdrowia psychicznego uczniów oraz umiejętności komunikacji. W ramach programu nauczyciele mają dostęp do szerokiej bazy szkoleń, które pomagają im skutecznie radzić sobie z codziennymi wyzwaniami zawodowymi, takimi jak przemęczenie i nadmiar obowiązków.
Kolejnym programem wsparcia dla nauczycieli są lekcje wychowawcze w formie gotowych zestawów materiałów do przeprowadzenia godziny wychowawczej (scenariusz lekcji dla nauczyciela wzbogacony o materiał video dla uczniów), obejmujące tematykę budowania zasobów, pracy z emocjami oraz rozpoznawania problemów psychicznych. Dzięki nim uczniowie zdobywają niezbędną wiedzę i umiejętności, które pomogą im skutecznie radzić sobie ze stresem i trudnościami emocjonalnymi.
„Ważne jest, abyśmy nauczyli młodych ludzi, jak dbać o swoje zdrowie psychiczne już od najmłodszych lat. Lekcje wychowawcze będą prowadzone w sposób interaktywny, co pozwoli uczniom aktywnie uczestniczyć w procesie nauki” – dodaje Agnieszka Krażewska, Kierownik Działu Centrum Kompetencji i Funduszy Unijnych VULCAN
Uzupełnieniem tych działań jest pełne wsparcie w profilaktyce ofertowane przez firmę VULCAN. Obejmuje ono organizację Gminnych Konferencji Profilaktyki, dni profilaktyki (prowadzone przez ekspertów w szkołach, skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców) czy indywidulanie przygotowanych rad pedagogicznych. Spotkania te są okazją do wymiany doświadczeń oraz zdobycia wiedzy na temat skutecznych strategii zapobiegania problemom zdrowia psychicznego.
W obliczu narastających problemów związanych ze zdrowiem psychicznym młodzieży, niezbędne staje się podjęcie skoordynowanych działań na poziomie społecznym i edukacyjnym. Dane z badań wskazują na alarmujące tendencje, takie jak wysoki poziom wypalenia zawodowego wśród studentów, czy też wzrost liczby prób samobójczych wśród młodzieży. Programy profilaktyczne, stanowią krok w kierunku zrozumienia i wsparcia dla zdrowia psychicznego uczniów. Jednakże, aby skutecznie zmierzyć się z tym wyzwaniem, konieczne jest dalsze inwestowanie w edukację i świadomość społeczną w obszarze zdrowia psychicznego, zapewniając młodym ludziom nie tylko wiedzę, ale także umiejętności radzenia sobie ze stresem i trudnościami emocjonalnymi już od najmłodszych lat.
