Zmiany w walce z korupcją: CBA do likwidacji, nowe instytucje przejmą obowiązki

Centralne Biuro Antykorupcyjne miało zwalczać przestępstwa korupcji – a jest do likwidacji. 10 grudnia 2024 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy – informuje dr n. pr. Marek Woch Ekspert Centrum Legislacji Federacji Przedsiebiorcy.pl

Omówienie okoliczności faktycznych i prawnych uzasadniających potrzebę przygotowania projektu ustawy z 5 grudnia 2024 r. o koordynacji działań antykorupcyjnych oraz o likwidacji Centralnego Biura Antykorupcyjnego[1]

Pojmowanie Definicji Korupcji

Zdaniem Tomasza Grzegorza Grosse „Korupcja nie jest współczesnym fenomenem. Znana już była w czasach głębokiej starożytności, zapewne w tym samym okresie, kiedy kształtowały się pierwsze struktury władzy znane ludzkości. Pierwszym dowodem świadczącym o występowaniu przekupstwa jest dokument pochodzący z Asyrii sprzed blisko 5400 lat”[2].

W projekcie ustawy projektodawcy starali się przedstawić kompleksowe i wieloaspektowe ujęcie korupcji. Definicja wykracza poza typowe postrzeganie łapówkarstwa, obejmując szeroki zakres zachowań, zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Kluczowe elementy definicji to:

• Nienależne korzyści: Obejmują one nie tylko korzyści materialne, ale także osobiste, takie jak przysługi, uprzywilejowanie czy inne formy nagród.
• Funkcja publiczna: Dotyczy osób zajmujących stanowiska w administracji publicznej, ale także osób wykonujących zadania publiczne w innych podmiotach.
• Działalność gospodarcza: Obejmuje zarówno przedsiębiorstwa, jak i organizacje pozarządowe, które realizują zobowiązania wobec władz publicznych.
• Społecznie szkodliwe odwzajemnienie: Oznacza, że korzyść jest udzielana w zamian za działanie lub zaniechanie działania, które narusza obowiązki i szkodzi interesowi publicznemu.

Implikacje dla Koordynacji Działań Antykorupcyjnych

Definicja korupcji zawarta w projekcie ustawy ma istotne konsekwencje dla koordynacji działań antykorupcyjnych:

• Potrzeby kompleksowego podejścia: Z uwagi na szeroki zakres objawów korupcji, działania antykorupcyjne muszą być prowadzone na wielu frontach, obejmując zarówno sektor publiczny, jak i prywatny.
• Współpraca międzyinstytucjonalna: Efektywna walka z korupcją wymaga ścisłej współpracy między różnymi instytucjami, takimi jak prokuratura, policja, sądy, organy kontrolne i samorządy.
• Powiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa: Szerokie definicje czynów korupcyjnych zwiększają znaczenie procedur zgłaszania podejrzeń i ochrony osób zgłaszających.
• Prewencja: Oprócz działań represyjnych, konieczne jest wdrażanie działań prewencyjnych, takich jak edukacja, transparentność procedur, wzmocnienie kontroli wewnętrznej i zewnętrzne.
• Zmiana kultury organizacyjnej: Walka z korupcją wymaga zmiany kultury organizacyjnej, zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym, poprzez promowanie uczciwości, etycznych standardów i odpowiedzialności.

Kluczowe Wyzwania w Koordynacji Działań Antykorupcyjnych

• Zdefiniowanie ról i odpowiedzialności: Konieczne jest jasne określenie ról
  i odpowiedzialności poszczególnych instytucji zaangażowanych w walkę z korupcją.
• Standaryzacja procedur: Wprowadzenie ujednoliconych procedur i narzędzi do wykrywania i ścigania korupcji.
• Wymiana informacji: Ułatwienie wymiany informacji między różnymi instytucjami, przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony danych osobowych.
• Środki finansowe: Zapewnienie odpowiednich środków finansowych na działania antykorupcyjne.
• Wsparcie społeczne: Budowanie świadomości społecznej na temat zagrożeń związanych z korupcją i promowanie postaw pro-społecznych.

Wnioski

Koordynacja działań antykorupcyjnych wymaga kompleksowego podejścia, opartego na ścisłej współpracy między różnymi instytucjami i sektorami. Definicja korupcji zawarta w projekcie ustawy może stanowić solidną podstawę prawną dla tych działań, jednocześnie podkreślając konieczność ciągłego dostosowywania strategii do zmieniającego się środowiska.

1. Analiza projektu ustawy

Główna Teza:

Projekt ustawy przedstawia argumenty za reformą wysiłków antykorupcyjnych w Polsce. Centralna teza brzmi, że obecne podejście, z Centralnym Biurem Antykorupcyjnym (CBA) jako głównym aktorem, jest nieskuteczne i doprowadziło do spadku postrzegania Polski jako kraju wolnego od korupcji. Proponowanym rozwiązaniem jest likwidacja CBA i rozdzielenie jego obowiązków między bardziej ugruntowane instytucje, takie jak Policja, Administracja Skarbowa i Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Wykres: Indeks percepcji korupcji[3] (z uzasadnienia projektu ustawy).

Kluczowe Punkty i Argumenty Uzasadniające:

• Nieskuteczność CBA:
  • W uzasadnieniu projektu ustawy argumentuje się, że CBA nie udało się znacząco zmniejszyć poziomu korupcji w Polsce, o czym świadczą spadające wyniki w Indeksie Percepcji Korupcji Transparency International.
  • W uzasadnieniu projektu ustawy wskazuje się, że CBA podejmowało działania motywowane politycznie i naruszało prawa obywatelskie, podważając zaufanie publiczne.
• Potrzeba Systemowej Zmiany:
  • W uzasadnieniu projektu ustawy podkreśla się, że konieczna jest kompleksowa przebudowa systemu antykorupcyjnego, a nie tylko skupienie się na indywidualnych przypadkach czy zmianach personalnych.
  • Proponowane jest rozproszone podejście, obejmujące wiele agencji, w celu zwiększenia skuteczności i zmniejszenia ryzyka ingerencji politycznej.
• Skupienie się na Prewencji i Edukacji:
  • Tekst podkreśla znaczenie działań prewencyjnych, takich jak edukacja publiczna i kampanie informacyjne, oprócz egzekwowania prawa.
  • Takie podejście jest pojmowane jako kluczowe dla rozwiązania podstawowych przyczyn korupcji i promowania kultury uczciwości.
• Międzynarodowe Standardy i Najlepsze Praktyki:
  • Proponowane reformy są ujęte w kontekście międzynarodowych standardów antykorupcyjnych i najlepszych praktyk.
  • Celem jest dostosowanie wysiłków Polski do wysiłków innych rozwiniętych krajów i wzmocnienie jej reputacji na arenie międzynarodowej.

Potencjalne Słabości i Kontrargumenty:

• Uproszczenie Problemu:
  • Tekst może upraszczać złożone zagadnienie korupcji, przedstawiając je jako problem wyłącznie konstrukcji instytucjonalnej.
  • Inne czynniki, takie jak warunki ekonomiczne, kultura polityczna i postawy społeczne, również mogą odgrywać znaczącą rolę.
• Ryzyko Fragmentacji:
  • Rozdzielenie odpowiedzialności antykorupcyjnej między wiele agencji może prowadzić do braku koordynacji i dublowania wysiłków.
  • Może również powodować luki w pokryciu, zwłaszcza w obszarach, które nie mieszczą się w kompetencjach istniejących instytucji.
• Brak Dowodów Empirycznych:
  • Chociaż uzasadnienie projektu ustawy przedstawia silny argument za reformą, mógłby skorzystać z bardziej konkretnych dowodów empirycznych na poparcie swoich twierdzeń.
  • Na przykład szczegółowe badania dotyczące wyników CBA, a także porównania z innymi krajami, mogłyby wzmocnić argument.
• Kwestie Polityczne:
  • Proponowane reformy mogą być motywowane względami politycznymi, a nie wyłącznie obiektywnymi ocenami obecnego systemu.
  • Ważne jest rozważenie potencjalnych konsekwencji tych reform dla równowagi władzy w polskim rządzie.

Ogólna Ocena:

Przedstawiony projekt ustawy oferuje krytykę obecnego stanu wysiłków antykorupcyjnych w Polsce i przedstawia uargumentowaną wizję reformy. Jednakże, bardziej wysublimowana analiza byłaby potrzebna, aby w pełni ocenić zalety i potencjalne wady proponowanych zmian. Dalsze badania i debata są niezbędne, aby zapewnić, że wszelkie reformy będą skuteczne, zrównoważone i zgodne z najlepszymi interesami narodu polskiego.

Przykłady potencjalnych obszarów do dalszych analiz:

• Kontekst historyczny: Jakie są historyczne czynniki, które przyczyniły się do obecnego stanu korupcji w Polsce?
• Implikacje międzynarodowe: Jak te reformy mogą wpłynąć na relacje Polski z Unią Europejską i innymi organizacjami międzynarodowymi?
• Zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego: Jaką rolę powinny odgrywać organizacje społeczeństwa obywatelskiego w walce z korupcją?

[1] RCL, Ustawa o koordynacji działań antykorupcyjnych oraz likwidacji Centralnego Biura Antykorupcyjnego, UD46, https://legislacja.gov.pl/projekt/12385657/katalog/13061364#13061364, dostęp: 11.12.2024 r.

[2] Tomasz Grzegorz Grosse, Działania antykorupcyjne w państwach członkowskich OECD, dostęp: 11.12.2024 r.

[3] Źródło: Indeks Percepcji Korupcji – Polska znowu w dół – Fundacja im. Stefana Batorego, https://www.batory.org.pl/blog_wpis/indeks-percepcji-korupcji-polska-znowu-w-dol/, dostęp: 11.12.2024 r.