„Jeżeli dojdzie do ubezskutecznienia takiej czynności prawnej, uważa się ją za nieważną, i to od chwili jej dokonania, a nie od chwili ubezskutecznienia (…) Organ błędnie wskazywał przesłanki prawne do zwrotu podatku, które nie miały związku z okolicznościami faktycznymi i prawnymi” – orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie, uchylając decyzje organów podatkowych, odmawiających spółce prawa do zwrotu podatku od czynności cywilnoprawnych, zapłaconego przy podejmowaniu uchwał, które następnie zostały uchylone (wyrok z 24 października 2019 r., sygn. akt I SA/Ol 513/19).
Zgodnie z przepisem art. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. 2000 nr 86 poz. 959, ze zm.) podatkowi temu podlegają m.in. umowy spółki lub jej zmiany, w tym przekształcenia, jeśli ich wynikiem jest zwiększenie majątku spółki osobowej lub podwyższenie kapitału zakładowego spółki. Przepis art. 249 § 1 ustawy – Kodeks spółek handlowych (dalej „k.s.h.”) stanowi natomiast, że: „Uchwała wspólników sprzeczna z umową spółki bądź dobrymi obyczajami i godząca w interesy spółki lub mająca na celu pokrzywdzenie wspólnika może być zaskarżona w drodze wytoczonego przeciwko spółce powództwa o uchylenie uchwały” (Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037, ze zm.).
Na skróty:
Uchylenie uchwał o podwyższeniu kapitału
W grudniu 2015 r. jedna ze spółek uchwałą nadzwyczajnego walnego zgromadzenia wspólników podwyższyła wartość kapitału zakładowego spółki. Kilka miesięcy później uczyniła to ponownie. Sporządzający uchwałę notariusz każdorazowo pobrał 0,5% podatek od czynności cywilnoprawnych, liczony od wartości, o którą podwyższano kapitał zakładowy spółki. W lutym i czerwcu 2017 r. sąd gospodarczy, stwierdzając podjęcie uchwał w sprzeczności z umową spółki i z pokrzywdzeniem wspólnika, wydał wyroki o ich uchyleniu. Wniesione od nich apelacje zostały oddalone, stąd w październiku 2018 r. spółka zwróciła się do właściwego naczelnika urzędu skarbowego o stwierdzenie nadpłaty w podatku od czynności cywilnoprawnych w wysokości pobranej od niej przez notariusza przy sporządzaniu uchylonych uchwał.
Zdaniem organów nie ma mowy o nadpłacie
NUS odmówił stwierdzenia nadpłaty. Powołując się na przepis art. 72 § 1 Ordynacji podatkowej, poinformował, że uchwały zostały podjęte, stąd w datach ich podjęcia podatek ten nie stanowił podatku nienależnego, a obowiązek jego pobrania przez notariusza miał oparcie w przepisach prawa. Jako że nie został również pobrany w kwocie wyższej niż należna, nie może być mowy o jakiejkolwiek nadpłacie. Co do uchylenia uchwał wyrokami sądu, stwierdził, że tylko wyrok unieważniający uchwałę od początku może stanowić podstawę do stwierdzenia nadpłaty.
Decyzję NUS utrzymał w mocy organ drugiej instancji. Dyrektor izby administracji skarbowej poparł jego stanowisko, że tylko wyrok stwierdzający nieważność bezwzględną uchwały, a więc uznający ją za taką, jakby nigdy nie została dokonana, mógłby stanowić przesłankę braku istnienia uzasadnionego obowiązku podatkowego w podatku od czynności cywilnoprawnej.
Organ odwoławczy stał na stanowisku, że uchylenie uchwał wyrokami sądu w trybie art. 249 k.s.h. jako odnoszące skutki ex nunc, czyli od momentu wydania wyroków, nie powoduje, iż podatek od czynności cywilnoprawnych (dalej „PCC”) pobrany od tych uchwał był nienależny. Jego zdaniem przepisy ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych uzależniają powstanie obowiązku w tym podatku od samego podjęcia uchwały. Nie zachodzi więc żadna z przesłanek nadpłaty, wskazanych w art. 72 § 1 Ordynacji podatkowej:
1) podatek nie został nadpłacony ani nienależnie zapłacony;
2) podatek nie został pobrany przez płatnika nienależnie lub w wysokości większej od należnej;
3) kwota podatku nie została określona w wysokości większej od należnej;
4) podatku nie zapłaciła osoba trzecia lub spadkobierca, podczas gdy w decyzji o ich odpowiedzialności lub decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego spadkodawcy określono je nienależnie lub w wysokości większej od należnej.
Nie ma znaczenia, w jakiej formie nieważność została stwierdzona
Adwokat spółki wniósł skargę na decyzję organu drugiej instancji. U jej podstawy legł przede wszystkim zarzut niedokonania kompleksowej wykładni przepisów dotyczących zwolnienia z PCC. Ponadto pełnomocnik spółki wskazał, że uchylenie uchwał wskutek wydania wyroków powoduje ich nieważność, a to z kolei obliguje organy do stwierdzenia nadpłaty. Skarżąca podniosła, że:
„…organy podatkowe nie chcą dostrzec, że w świetle przepisów prawa cywilnego nieważność względna, podobnie jak bezwzględna, stanowi sankcję wadliwych czynności prawnych. Nieważność względna powoduje uchylenie czynności ex tunc w drodze innej czynności prawnej lub orzeczenia sądowego. Omawiana nieważność jest główną podstawą zwrotu podatku, nie ma natomiast znaczenia forma w jakiej została stwierdzona” (sygn. akt I SA/Ol 513/19).
Błędne wskazanie podstawy prawnej przez organ
Wojewódzki Sad Administracyjny w Olsztynie przychylił się do wniesionej przez pełnomocnika spółki skargi. Zwrócił uwagę, że nieważność bezwzględna, jakiej wymaga organ, powoduje, iż objęta nią czynność prawna uznawana jest za taką, jakby nie została dokonana i stanowi podstawę do zwrotu PCC jako nadpłaty, w oparciu o art. 72 § 1 Ordynacji podatkowej. Natomiast powoływana przez spółkę instytucja zwrotu podatku dotyczy czynności prawnych obciążonych tylko wadą nieważności względnej. W odróżnieniu od nieważności bezwzględnej, uchylenie czynności prawnej, co do której stwierdzono nieważność względną, może nastąpić w drodze innej czynności prawnej lub orzeczenia sądu, a to nastąpiło w przedmiotowej sprawie. Sąd stwierdził, że organ błędnie przyjął za podstawę swego rozstrzygnięcia przepis art. 72 § 1 Ordynacji podatkowej, podczas gdy spółka powoływała się na art. 11 ust. 1 pkt 1) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, zgodnie z którym podatek podlega zwrotowi, jeśli uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna).
Uchylając zaskarżoną decyzję dyrektora izby administracji skarbowej, utrzymującą w mocy decyzję naczelnika urzędu skarbowego, WSA orzekł: „Jest rzeczą oczywistą, że w przypadku nieważności względnej wyrok sądu ma charakter konstytutywny. Jeżeli dojdzie do ubezskutecznienia takiej czynności prawnej, uważa się ją za nieważną, i to od chwili jej dokonania, a nie od chwili ubezskutecznienia (ex tunc, a nie ex nunc). (…) Organ błędnie wskazywał przesłanki prawne do zwrotu podatku, które nie miały związku z okolicznościami faktycznymi i prawnymi, które wystąpiły w sprawie” (sygn. akt I SA/Ol 513/19).
Organy zrobią wiele, by nie zwracać podatku
Niniejsza sprawa pokazuje, że warto bronić swego stanowiska. Przedsiębiorcy zdążyli się już przyzwyczaić, że organy nie tyle stoją na straży prawa podatkowego, co pilnują państwowego skarbca przed uszczupleniem. Korzystając ze wsparcia prawników i kancelarii wyspecjalizowanych w reprezentacji przedsiębiorców przed organami podatkowymi oraz organami kontroli skarbowej w toku kontroli podatkowej, postępowań podatkowych, postępowań kontrolnych, chronią majątki swoich firm przed nieuprawnionym uszczupleniem. Nieuprawnionym, czego przykładem jest ww. sprawa, w której WSA w Olsztynie orzekł, że: „Organ błędnie wskazywał przesłanki prawne do zwrotu podatku, które nie miały związku z okolicznościami faktycznymi i prawnymi” (sygn. akt I SA/Ol 513/19).
Autor: radca prawny Robert Nogacki, Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.
