Konkurs Prac Młodych Naukowców Unii Europejskiej (European Union Contest for Young Scientists, EUCYS) jest głównym europejskim wydarzeniem organizowanym przez Komisję Europejską od 1989 roku. Co roku inne miasto ogłaszane jest gospodarzem konkursu. W tym roku były to Katowice. Wśród nagrodzonych młodych naukowców znalazł się Polak – Piotr Olbryś. W tym roku młodzi naukowcy uczestniczący w konkursach EUCYS i TalentOn skupili się na rozwiązywaniu problemów, przed jakimi stoi ludzkość.
Dla Piotra Olbrysia, 19-latka z Polski, motywacją do poszukiwania sposobów na stworzenie bardziej przyjaznych dla środowiska baterii litowo-jonowych stał się aparat słuchowy jego brata. Za swoje badania otrzymał pierwsze miejsce w konkursie EU Contest for Young Scientists (EUCYS) 2024 i czek na 7000 euro.
– Mój brat korzysta z aparatu słuchowego – powiedział Piotr. – Stale wymienia i wyrzuca baterie. To sprawiło, że zacząłem się zastanawiać, ile powstaje w ten sposób odpadów. Baterie litowo-jonowe są powszechnie stosowane w niemal wszystkich gadżetach elektronicznych.
Olbryś jest jednym ze 143, pochodzących z 37 państw, młodych naukowców w wieku od 14 do 20 lat, którzy przedstawiali swoje osiągnięcia w finale konkursu EUCYS w Katowicach. Większość z nich wygrała podobne konkursy w swoich rodzinnych krajach. W 2024 roku współorganizatorami zapoczątkowanego przez Komisję Europejską konkursu EUCYS były: Uniwersytet Śląski w Katowicach oraz Krajowy Fundusz na rzecz Dzieci. Zwycięzcy tegorocznej edycji pochodzą z Austrii, Bułgarii, Polski i Stanów Zjednoczonych.
Na skróty:
Lepszy sposób strojenia instrumentów
Młodzi naukowcy prezentowali swoje projekty sędziom i publiczności na specjalnie przygotowanych stoiskach. Tematyka badań była niesamowicie różnorodna.
Paula Morata González, 18-latka z Hiszpanii, zajęła się ulepszeniem procesu strojenia instrumentów muzycznych. – Uczę się gry na klawesynie w szkole muzycznej. Podczas lekcji strojenia odkryłam, że znalezienie perfekcyjnych dźwięków jest bardziej intuicyjne, jeśli wykorzystać do tego ich proporcje matematyczne – powiedziała Paula Morata González. W efekcie stworzyła model, który może pomóc stroić instrumenty. – Na początku mój nauczyciel stwierdził, że zwariowałam. Ale uwielbiam łączyć naukę ze sztuką – dodaje Paula. W tym roku Paula zacznie studia i ma nadzieję kontynuować swoją interdyscyplinarną ścieżkę nauki, łącząc muzykę z naukami biomedycznymi.
Sztuczna inteligencja
Sędziowie, w większości naukowcy, którzy rozmawiali z uczestnikami przy ich stoiskach, byli pod ogromnym wrażeniem. – W tym roku jakość wszystkich projektów była imponująca – stwierdził Milan Macek, przewodniczący jury – Większość z nich była wyraźnie ukierunkowana na wykorzystanie sztucznej inteligencji.
Macek był sędzią w poprzednich siedmiu edycjach EUCYS. Mimo że jest doświadczonym profesorem genetyki na Uniwersytecie Karola w Pradze, w Katowicach miał problem z wybraniem zwycięzców. – Liczba nagród w stosunku do liczby talentów, jakie tu mamy, jest zdecydowanie zbyt mała, dlatego wybór był tak trudny – przyznał Macek.
Równolegle z konkursem EUCYS w Katowicach odbył się drugi konkurs, prowadzony w stylu hackathonu. W ramach EU TalentOn 2024 zadaniem 108 uczestników w wieku od 21 do 35 lat było stworzenie projektów naukowych odpowiadających na wyzwania, takie jak zmiany klimatu czy gospodarka wodna.
Główną nagrodę w wysokości 12 000 euro zdobył opracowany przez zespół młodych badaczy z Holandii, Portugalii, Hiszpanii i Włoch projekt Breath for Life dotyczący zapobiegania nowotworom.
Kamera szybkoklatkowa czy szachownica?
Większość projektów uczestników konkursu EUCYS również skupiała się na problemach, z jakimi mierzymy się jako ludzkość. Badania innej zwyciężczyni, 17-letniej Aleksandry Petkovej z Bułgarii, mogą pomóc w przyszłości projektować bardziej wydajne statki.
– Dzięki temu będziemy mogli budować okręty, które zużywają mniej paliwa, a tym samym są mniej emisyjne – powiedziała Aleksandra. W swoim projekcie badała falowanie statków na podstawie danych z różnych źródeł, takich jak drony czy zdjęcia satelitarne, łącząc fizykę z bardzo praktycznym celem – zwiększeniem sprawności i wydajności jednostek pływających.
Aleksandra Petkova pochodzi z rodziny naukowców, która motywowała ją do udziału w różnych konkursach naukowych, w tym w konkursie EUCYS. Nie pamiętam, kiedy ostatni raz robiłam coś niezwiązanego z nauką. Już jako małe dziecko bawiłam się magnesami i lusterkami, starając się zrozumieć zasady ich działania – przyznaje Aleksandra. Wciąż jest oszołomiona wyróżnieniami, jakie otrzymała jej praca. – Nie wiem, na co przeznaczę pieniądze. Może kupię nową szachownicę – zaśmiała się Aleksandra – Z drugiej strony, chciałabym też mieć kamerę szybkoklatkową do eksperymentów. Kilka tysięcy więcej klatek na sekundę może naprawdę sprawić różnicę.
Organiczne baterie
Piotr Olbryś z Polski przyjrzał się bliżej katodom organicznym, które lepiej nadają się do recyklingu i są bardziej ekologiczne niż katody tradycyjne, jednak mają niższą gęstość energii. Z tego powodu zbadał nowe połączenia materiałów i znalazł taką kombinację, która najlepiej łączy w sobie zalety obu rozwiązań. – Nie miałem dostępu do superkomputera, więc wszystkie obliczenia wykonywałem na swoim laptopie. Czasami jedna operacja trwała dwa lub trzy dni. Dźwięk wentylatorów chłodzących sprawił, że zacząłem śnić o helikopterach – powiedział Piotr.
Odwagi
Lamia Music, 15-letnia Austriaczka, która badała nowe rodzaje ogniw słonecznych, była zachwycona zdobyciem pierwszego miejsca tuż po wygraniu London International Youth Science Forum. – Niewiele brakowało, a w ogóle nie wzięłabym udziału w eliminacjach krajowych – powiedziała Lamia – Zdecydowałam się na uczestnictwo dla zabawy, żeby spotkać interesujących ludzi. A niespodziewanie skończyło się to nagrodą – zaśmiała się Lamia i dodała: Czasami trzeba po prostu skoczyć na głęboką wodę
W ramach swojego projektu zajęła się nowymi rodzajami ogniw słonecznych – głównego elementu paneli fotowoltaicznych. – Wszystko zaczęło się od lekcji o fotosyntezie w szkole średniej. Chciałam dowiedzieć się więcej i po prostu zagłębiłam się w temat – wspominała Lamia.
Dla niej nagroda nie była najważniejsza. – W nauce uwielbiam to, że zawsze można nauczyć się czegoś nowego i spotkać nowych ludzi. I to mi się udało. Spacerowanie między stoiskami i poznawanie dziedzin, o których nic wcześniej nie wiedziałam, było fascynujące – dodała Lamia. Dla tej młodej Austriaczki nauka jest prawdziwą pasją. – Czasami budzę się w środku nocy z głową pełną nowych pomysłów – powiedziała. Na razie Lamia chce kontynuować swoje badania, częściowo pod patronatem lokalnej uczelni.
Zanieczyszczenie azotem
Nie wszyscy zwycięzcy EUCYS pochodzą z Europy. Zdobywcą ostatniej z czterech pierwszych nagród jest Nikhil Vemuri, 17-latek ze Stanów Zjednoczonych. – Pochodzę z rolniczej części Karoliny Północnej. Obecnie na polach używa się zbyt dużo nawozów, które powodują wiele problemów ekologicznych, w tym zanieczyszczenie azotem. Chciałem temu zaradzić –przyznał Nikhil.
Stworzył oprogramowanie, które pozwala przewidzieć, w oparciu o zdjęcia satelitarne, gdzie może dojść do przenawożenia, a gdzie do niedonawożenia. Przykładowo, jeśli pole znajduje się na zboczu, nawóz będzie spływał w dół. Narzędzie Vemuriego pozwoli rolnikom bardziej efektywnie i oszczędnie wykorzystywać nawozy, a tym samym zmniejszyć emisje. – Dla rolników to naprawdę jest duży problem. A ja chciałem zrobić coś, co naprawdę pomoże – mówił Nikhil.
Świętując swój sukces, Vemuri powtarza słowa innych uczestników konkursu. Nagroda to wspaniała rzecz, ale to kontakt z innymi młodymi naukowcami wyróżnia konkurs EUCYS na tle innych. – Poznałem wiele fascynujących projektów – powiedział i dodał: Ale co najważniejsze, nawiązałem wiele przyjaźni. To właśnie dzięki temu takie wydarzenia są tak wyjątkowe.
Niniejszy artykuł został pierwotnie opublikowany w magazynie internetowym „Horizon: the EU Research and Innovation Magazine”.
