– Statystycznie każda polska rodzina jest dotknięta w jakiś sposób kryzysem zdrowia psychicznego – mówi prof. Piotr Gałecki w raporcie „Ważne słowa na P.”. W tegoroczne święta warto uświadomić sobie, jak ważne jest, abyśmy wszyscy mieli równy dostęp do pomocy psychologicznej i psychiatrycznej oraz wiedzieć, jak i gdzie szukać pomocy.
W ostatnich latach bardzo wzrosła świadomość społeczna na temat zdrowia psychicznego i zagrożeń związanych z jego brakiem. Kwestie te są wszechobecne w mediach – czytamy artykuły poradnikowe, słuchamy wywiadów o dobrostanie i obserwujemy treści o tematyce psychologicznej na Instagramie.
To sprawia, że coraz lepiej rozpoznajemy objawy, chętniej o nich rozmawiamy i podejmujemy odpowiednie kroki. Rzadziej mówi się jednak o zdrowiu psychicznym w kontekście sprawności systemu zdrowia i jego odpowiedniego finansowania. Mówiąc wprost, na co możemy liczyć w czasie kryzysu i gdzie szukać pomocy – ogólnodostępnej i powszechnej.
Na skróty:
Zdrowie psychiczne dotyczy nas wszystkich
Aż 8,3 mln Polaków, czyli co czwarty z nas, zmaga się z poważnym kryzysem zdrowia psychicznego w ciągu swojego życia. Temat ten dotyczy więc statystycznie każdej polskiej rodziny! Dlatego tak ważne jest zapewnienie odpowiedniej opieki oraz dostępu do specjalistów tu i teraz.
– Kwestia zdrowia psychicznego jest centralna. Nie jest to temat, który można całkowicie od siebie odsunąć, i powiedzieć: „to nie moja sprawa”. Myślę, że jest to absolutnie nasza sprawa. Jeżeli nie zawsze dotyka nas bezpośrednio, może to być sprawa naszych rodziców albo dzieci, albo naszego partnera, a jak nie – może naszych pracowników. Musimy zacząć szukać lepszych rozwiązań – mówi w raporcie Dobrosława Gogłoza, Prezeska Fundacji Pomagam.pl i inicjatorka raportu.
– Rodzina, w której ktoś doświadcza kryzysu, też w jakimś sensie choruje. Trudno takim ludziom być twórczym, gdy cierpią wraz ze swoimi bliskimi – dodaje Katarzyna Szczerbowska, dziennikarka, asystentka zdrowienia oraz członkini Rady ds. Zdrowia Psychicznego przy Ministrze Zdrowia.
Natomiast na pytanie „jako edukatorka i terapeutka chciałabyś najbardziej, aby ludzie wiedzieli o…?” dr Joanna Gutral odpowiada:
– O tym, że zdrowie psychiczne jest tak samo ważne jak fizyczne, a brak leczenia może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia somatycznego i relacji społecznych. O tym, że np. nieleczona depresja rodzica zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia depresji u dziecka. Nie tylko w związku z genetyką, ale ze specyfiką funkcjonowania poznawczego, a więc to jest w interesie Twoim i Twojej rodziny, by skorzystać ze skutecznej pomocy.
W święta Bożego Narodzenia, kiedy spędzamy czas z rodziną, warto pomyśleć o tym, jak możemy zadbać o lepszą przyszłość dla nas wszystkich. To również okazja do zauważenia problemów w naszym otoczeniu i podjęcia pierwszych kroków.
Samotność i wykluczenie osób w kryzysie zdrowia psychicznego
– Jednym z doświadczeń osoby w kryzysie psychicznym w Polsce jest izolacja i osamotnienie, czyli takie odczucie, że zostało się z czymś bardzo trudnym i bardzo nienamacalnym. O chorobach fizykalnych, układowych można komuś opowiedzieć. Można pójść do internisty i powiedzieć – tu mnie boli. A osoba, która jest w kryzysie psychicznym, przeciętny Kowalski czy Kowalska, bardzo często ma nawet problem ze zidentyfikowaniem tego, że doświadcza symptomów, które coś oznaczają – opowiada Marta Niedźwiecka, psycholożka i propagatorka nauki, w raporcie „Ważne słowa na P.”.
Według wspomnianego w pierwszym raporcie o finansowaniu zdrowia psychicznego w Polsce badania EZOP II prawie 30% z nas zetknęło się kiedyś z osobą chorującą psychicznie. Był to najczęściej „ktoś ze znajomych/sąsiadów” (34,2%), „ktoś znany tylko z widzenia” (30,9%) oraz „osoba z dalszej rodziny” (12,3%).
Mimo dynamicznie rosnącej świadomości, osoby w kryzysie zdrowia psychicznego wciąż zmagają się ze stygmatyzacją ze strony społeczeństwa. Aż 81,3% wyraziło sprzeciw na informację, że ich zięć/synowa chorował/a psychicznie i leczył/a się w szpitalu psychiatrycznym, 52,9% w przypadku koleżanki/kolegi z klasy, 86,9% – nauczyciela dziecka.
– Społecznie jesteśmy najbardziej wykluczoną grupą, zaraz po osobach z niepełnosprawnością umysłową. Z tego powodu nie możemy przyznać się bez konsekwencji, że doświadczyło się kryzysu psychicznego. Ludzie muszą żyć w ukryciu. Jeżeli ewidentnie nie widać objawów – ukrywają to – mówi Katarzyna Szczerbowska.
Święta Bożego Narodzenia to doskonały moment, by pomyśleć o tych, którzy zmagają się z samotnością i wykluczeniem. Osoby w kryzysie często ukrywają swoje problemy w obawie przed społecznym osądem. Zamiast odwracać wzrok, możemy okazać wsparcie i wyciągnąć pomocną dłoń.
– Kryzys dzieci i młodzieży jest odzwierciedleniem kryzysu relacji, kryzysu rodziny, kryzysu istotnych potrzeb pojedynczej osoby w dużym, nowoczesnym, szybko rozwijającym się społeczeństwie. Żyjemy coraz szybciej, coraz więcej jest zagrożeń i wyzwań, żyjemy w coraz większych skupiskach, coraz bardziej się komunikujemy, ale nie interpersonalnie, nie rozmawiamy ze sobą – dodaje prof. Piotr Gałecki, Kierownik Kliniki Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w łodzi, konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii, przewodniczący Rady ds. Zdrowia Psychicznego oraz Zespołu do opracowania Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.
Luksus, na który nie każdy może sobie pozwolić
Ostracyzm społeczny to nie jedyne wyzwanie. Do tego dochodzą kwestie dostępności leczenia – finansowej, czasowej i geograficznej. Liczba świadczonych usług psychologicznych i psychoterapeutycznych jest obecnie wielokrotnie mniejsza od potrzeb, a komercjalizacja psychologii (tzw. proces stomatologizacji) sprawia, że wiele osób musi finansować pomoc psychologiczną samodzielnie, a znaczna część nie może sobie na nią nawet pozwolić.
Obecnie na opiekę psychiatryczną w Polsce przeznacza się jedynie 4,5% środków publicznych na ochronę zdrowia. W 2023 roku 355 460 osób skorzystało z finansowanej przez Narodowy Fundusz Zdrowia psychoterapii. Średnia kwota refundacji dla takiej sesji psychoterapii wyniosła 133, 28 zł. Natomiast średni czas oczekiwania na wizytę u psychologa na NFZ w grudniu 2024 to 128 dni. Lepszą dostępność mają jednak duże miasta, co dodatkowo wiąże się z kwestiami wykluczenia komunikacyjnego.
Problem wysokich kosztów leczenia jest widoczny również w serwisie do zakładania darmowych zbiórek pieniędzy Pomagam.pl. W 2016 roku hasła powiązane ze słowem “psychiatria” pojawiały się w 1 na 400 zbiórek. W 2023 proporcja ta wynosi już 1:85, co oznacza wzrost o prawie 500%.
– Z rozmów z naszymi użytkownikami wynika, że założenie zbiórki wiąże się z sytuacją bardzo głębokiego kryzysu. W przypadku chorób, których koszty leczenia wynoszą setki tysięcy złotych, ludzie najpierw często sprzedają samochód, zapożyczają się i dopiero kiedy mają mocne poczucie sięgnięcia finansowego dna, czują się usprawiedliwieni, by starać się pozyskać pieniądze od innych osób. Jeżeli nałożymy na to kwestię stygmatyzacji chorób psychicznych, to osoby, które decydują się sięgnąć po pomoc w tym obszarze, wykazują się wręcz szaloną odwagą – wyjaśnia Dobrosława Gogłoza, Prezeska Fundacji Pomagam.pl i Dyrektorka Zarządzająca serwisu Pomagam.pl.
Świąteczny prezent dla milionów Polaków
Powszechny i łatwy dostęp do terapii na poziomie systemu zdrowia to nie tylko szansa na lepsze życie dla wielu osób w kryzysie, ale także objęcie opieką ich najbliższych – rodzin i przyjaciół. Natomiast w skali kraju, lepszy system zdrowia psychicznego poprawia funkcjonowanie społeczne, a dodatkowo zmniejsza absencję w pracy i długofalowo przynosi oszczędności ekonomiczne, co powinno być już dostatecznym argumentem dla zmian.
– Przede wszystkim chciałabym, aby psychoterapia – ta finansowana przez nas, z podatków – była traktowana tak, jak powinna, czyli jako metoda leczenia. Korzystanie z psychoterapii o udowodnionej skuteczności przekłada się na szybszy powrót do zdrowia, po prostu poprawia funkcjonowanie człowieka – mówi Agnieszka Popieł, prof. Uniwersytetu SWPS.
– Dla mnie kluczowe jest to, by pozostał model opieki Centrum Zdrowia Psychicznego i opieki środowiskowej, bo to bardzo ważne, żeby pacjent mógł się leczyć blisko swojego miejsca zamieszkania, blisko swojej pracy, tam, gdzie mieszka jego rodzina, tam, gdzie ma grupę społeczną, z którą się identyfikuje – opowiada prof. Piotr Gałecki.
Boże Narodzenie przypomina nam o potrzebie troski i solidarności. W tym świątecznym czasie warto pomyśleć o tych, którzy czekają na wsparcie w kryzysie, które dziś bywa luksusem, a nie powszechnym prawem. Stwórzmy lepszy system zdrowia psychicznego, który stanie się prezentem dla nas wszystkich, dając szansę na zdrowsze życie i silniejsze społeczeństwo.
Autorzy raportu
Fundacja Pomagam.pl – organizacja non-profit, której misją jest wspieranie dobroczynności i budowanie kultury pomagania w Polsce. Buduje świadomość, że każdy z nas żyje w społeczeństwie i udowadnia, że razem możemy sobie nawzajem pomagać. Wykorzystanie potencjału nas samych i naszych wspólnych działań to praca, której Fundacja podejmuje się każdego dnia. Fundacja powstała przy serwisie Pomagam.pl, który wspiera leczenie i rehabilitację osób potrzebujących, schroniska dla zwierząt, liczne organizacje i inicjatywy społeczne oraz wiele innych potrzeb tysięcy osób, umożliwiając im założenie darmowej zbiórki i zbieranie pieniędzy na to, co dla nich ważne.
SWPS Innowacje – spółka celowa Uniwersytetu SWPS – realizuje misję służenia człowiekowi, społeczeństwu i środowisku. Ich współpraca z instytucjami, biznesem oraz organizacjami pozarządowymi dotyczy takich kwestii jak dobrostan, wellbeing i zdrowie psychiczne. W ramach swoich działań realizuje liczne projekty na styku akademii i biznesu: od diagnoz społecznych, przez cykl eksperckich wideopodkastów dotyczących wellbeingu, skierowanych do pracowników oraz działów HR, aż po szkolenia, consulting i badania, takie jak analiza dobrostanu mieszkańców Polski.
