Przemysł tworzyw sztucznych odgrywa kluczową rolę w globalnej gospodarce, będąc nieodzownym elementem takich sektorów jak motoryzacja, opakowania, elektronika czy budownictwo. Jednak wraz z rosnącą produkcją tworzyw sztucznych, która w 2022 roku przekroczyła poziom 400 milionów ton rocznie, pojawiają się poważne wyzwania środowiskowe. Szacuje się, że tylko 9% wszystkich wyprodukowanych dotąd tworzyw sztucznych zostało poddanych recyklingowi, podczas gdy 79% trafiło na wysypiska lub do środowiska naturalnego. To jedno z głównych wyzwań ekologicznych w dzisiejszym świecie.
Na skróty:
Cele Europejskiego Zielonego Ładu i strategia dotycząca tworzyw sztucznych
Regulacje wprowadzane przez Unię Europejską wpływają na globalny rynek tworzyw sztucznych, zmuszając producentów spoza UE do dostosowywania swoich wyrobów do surowych europejskich standardów. Przykładem są firmy eksportujące opakowania z tworzyw sztucznych z Azji, które muszą spełniać wymogi dotyczące minimalnego udziału recyklatów, aby ich produkty były dopuszczone do obrotu na rynku UE. Podobnie producenci z USA inwestują w bardziej ekologiczne technologie produkcji, aby sprostać europejskim regulacjom i zachować konkurencyjność. Tego typu wymogi wpływają także na wprowadzanie bardziej zrównoważonych rozwiązań na rynkach lokalnych poza Europą.
Unia Europejska w ramach Europejskiego Zielonego Ładu oraz strategii dotyczącej tworzyw sztucznych wyznaczyła ambitne cele, które mają przyspieszyć przejście na gospodarkę obiegu zamkniętego (GOZ). Jednym z głównych aktów prawnych jest Dyrektywa Plastikowa (Single-Use Plastics Directive), która już od 2021 roku zakazuje stosowania wielu jednorazowych produktów z tworzyw sztucznych, takich jak słomki, talerze czy sztućce. Kolejne przepisy dotyczące oznakowania i rozszerzonej odpowiedzialności producentów są wprowadzane stopniowo. Na przykład od 2024 roku obowiązują nowe wymagania dotyczące minimalnego udziału recyklatów w niektórych produktach, co będzie sukcesywnie rozszerzane na kolejne grupy wyrobów.
Do 2030 roku wszystkie opakowania z tworzyw sztucznych na rynku UE muszą być w pełni recyklingowalne lub wielokrotnego użytku. Europejskie Rozporządzenie w sprawie Tworzyw Sztucznych (EU Plastics Regulation) nakłada także obowiązek zwiększenia udziału recyklatów w produkcji opakowań do 30%, a w przypadku butelek PET – nawet do 50%. Przyszłe regulacje będą jeszcze bardziej skupione na wprowadzaniu cyrkularności do gospodarki tworzyw sztucznych. Planowane jest zharmonizowane etykietowanie produktów, które ma ułatwić identyfikację i recykling materiałów, a także ograniczenia dotyczące chemikaliów stosowanych w tworzywach sztucznych, takich jak ftalany czy bisfenol A, które utrudniają procesy recyklingowe. Od 2027 roku wszystkie produkty plastikowe na rynku unijnym mają być projektowane zgodnie z zasadami cyrkularności, co oznacza, że ich struktura i skład muszą umożliwiać łatwy demontaż oraz ponowne przetwarzanie. Wszystkie te zmiany wskazują na jednoznaczny kierunek rozwoju branży: przejście od modelu linearnego „wyprodukuj-użyj-wyrzuć” do modelu obiegu zamkniętego, w którym wartość materiałów jest maksymalnie wykorzystywana.
ESPR i cyfrowe paszporty produktów
Kolejnym krokiem w kierunku zrównoważonego rozwoju w przemyśle tworzyw sztucznych jest wprowadzenie Rozporządzenia w sprawie ekoprojektowania dla zrównoważonych produktów (ESPR), które stanowi kluczowy element unijnej polityki gospodarki obiegu zamkniętego. ESPR wymusza na producentach dostosowanie swoich wyrobów – w tym opakowań i produktów plastikowych – do zasad GOZ. Projektowanie zgodne z tymi regulacjami oznacza, że produkty będą musiały być łatwiejsze w naprawie, ponownym użyciu i recyklingu, co ograniczy ilość odpadów i zwiększy wykorzystanie surowców wtórnych. Celem tych przepisów jest zmniejszenie negatywnego wpływu produktów na środowisko, zapewniając, że będą one bardziej trwałe, łatwiejsze do przetworzenia i mniej obciążające dla środowiska po zakończeniu cyklu życia.
W ramach zmian planowane jest również wprowadzenie cyfrowych paszportów produktów, które umożliwią śledzenie historii powstawania i obiegu produktów na rynku. Będą zawierały one szczegółowe informacje o składnikach, procesach produkcji oraz możliwościach recyklingu, co znacząco ułatwi identyfikację materiałów i procesy recyklingowe. Pierwsze wdrożenie cyfrowych paszportów planowane jest na 2026 rok, początkowo, pilotażowo, obejmując baterie, elektronikę oraz tekstylia, z możliwością rozszerzenia na kolejne branże w przyszłości. W pierwszej fazie mogą to być tylko wybrane firmy, które zgłoszą gotowość do testowania systemu. Wprowadzenie tych regulacji stanowi istotną zmianę, która wpłynie na cały przemysł tworzyw sztucznych, wspierając przejście do bardziej zrównoważonego modelu produkcji i konsumpcji.
Wprowadzenie cyfrowych paszportów produktów to istotny element transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym. Dzięki nim będziemy w stanie śledzić pełną historię życia produktu – od źródła surowców, przez procesy produkcji, aż po możliwości recyklingu. Dla firm zajmujących się produkcją chemii oznacza to konieczność pełnej transparentności, co pozwoli na eliminację zjawiska greenwashingu i umożliwi konsumentom dokonywanie świadomych wyborów. Choć proces implementacji wymaga wysiłku, jestem przekonana, że takie rozwiązanie, oparte na precyzyjnych danych, pozwoli na znaczną poprawę przejrzystości rynku i zbudowanie zaufania do produktów, szczególnie w kontekście rosnących oczekiwań ekologicznych konsumentów – komentuje Katarzyna Pokwicka-Croucher, założycielka firmy Ecopolplast.
Współpraca z dostawcami i analiza łańcucha dostaw w kontekście GOZ
Firmy powinny również inwestować w projektowanie swoich produktów z myślą o ich łatwiejszym recyklingu. Na przykład zastąpienie tradycyjnych plastomerów nowoczesnymi elastomerami termoplastycznymi (TPE) produkowanymi wyłącznie z recyklatów pozwala nie tylko zmniejszyć emisje CO₂ o nawet 65%, ale również zmniejsza koszty produkcji i zwiększa efektywność procesów. Jednocześnie coraz większą rolę odgrywa technologia druku 3D, która umożliwia produkcję komponentów z surowców wtórnych z minimalnym zużyciem materiału.
Nie bez znaczenia jest także analiza łańcucha dostaw i współpraca z dostawcami materiałów. Coraz więcej europejskich firm nawiązuje długoterminowe partnerstwa z producentami recyklatów oraz inwestuje w lokalne zakłady przetwórcze, co pozwala na zmniejszenie śladu węglowego związanego z transportem i logistyka. Przygotowanie się na nadchodzące zmiany wymaga także współpracy pomiędzy firmami, instytucjami naukowymi i rządami. Programy wsparcia z funduszy unijnych, takie jak Horizon Europe, oferują możliwości finansowania innowacyjnych rozwiązań, które mogą pomóc firmom w dostosowaniu się do nowych przepisów. Wsparcie to obejmuje nie tylko finansowanie badań i rozwoju, ale również szkolenia oraz doradztwo w zakresie zintegrowanego zarządzania odpadami i gospodarki cyrkularnej.
Przewaga konkurencyjna firm inwestujących w zrównoważony rozwój
Edukacja odgrywa również istotną rolę. Konsumenci coraz świadomiej wybierają produkty przyjazne dla środowiska, a wg Eurobarometru z 2023 roku, 87% Europejczyków oczekuje, że firmy będą bardziej odpowiedzialne za redukcję odpadów z tworzyw sztucznych. Z tego powodu budowanie świadomości ekologicznej wśród pracowników i klientów może przynieść dodatkowe korzyści wizerunkowe. Działania edukacyjne powinny obejmować zarówno szkolenia techniczne dla pracowników, jak i kampanie informacyjne dla konsumentów, wskazujące na korzyści wynikające z wyboru produktów z recyklatów.
W perspektywie najbliższych lat można spodziewać się wzrostu inwestycji w materiały biodegradowalne oraz rozwój technologii wspierających GOZ, takich jak blockchain do śledzenia cyklu życia produktów. Innowacje w zakresie recyklingu chemicznego mogą obniżyć koszty przetwarzania odpadów plastikowych, a jednocześnie zwiększyć możliwości odzysku materiałów o wysokiej jakości. Konsumenci będą także coraz bardziej skłaniać się ku produktom przyjaznym środowisku, co może wpłynąć na szybkie wdrażanie nowych technologii i modeli biznesowych – dodaje Katarzyna Pokwicka-Croucher.
Firmy, które już teraz inwestują w zintegrowane podejście do zarządzania odpadami i cyrkularność, zyskują przewagę konkurencyjną. Według raportu Ellen MacArthur Foundation, przejście na gospodarkę obiegu zamkniętego w branży tworzyw sztucznych może zmniejszyć emisje CO₂ o 25% do 2030 roku, a także ograniczyć ilość odpadów trafiających na wysypiska o 80%. Dodatkowo, firmy, które wyprzedzają regulacje, mogą liczyć na dostęp do preferencyjnych warunków finansowania oraz wsparcie ze strony partnerów biznesowych i inwestorów, którzy coraz częściej doceniają działania proekologiczne. Odpowiednie przygotowanie do nowych regulacji pozwala również budować wizerunek marki jako lidera zrównoważonego rozwoju, co może przyciągnąć nowych klientów i zwiększyć lojalność obecnych. Regulacje UE mają charakter transformacyjny, prowadząc do zmiany sposobu funkcjonowania przemysłu tworzyw sztucznych w Europie i na świecie. Firmy, które zainwestują w innowacje i dostosowanie się do nowych wymogów, mogą zdobyć przewagę konkurencyjną, zarówno na rynkach lokalnych, jak i globalnych.