Obowiązki pracodawców zatrudniających co najmniej 20 oraz 50 osób

Obowiązujące przepisy prawa nakładają na pracodawców liczne obowiązki, które uzależnione są od liczby zatrudnianych pracowników. W tej kwestii kluczowe jest precyzyjne zdefiniowanie liczby pracujących osób w przedsiębiorstwie w przeliczeniu na pełne etaty. Katalogi obowiązków są inne dla firm zatrudniających co najmniej 20 osób oraz firm zatrudniających minimum 50 pracowników. Radca prawny Klaudia Nowak z Kancelarii Mirosławski, Galos, Mozes w Sosnowcu omawia mechanizmy, do których wdrożenia zobligowani są pracodawcy.

W przypadku zatrudniania co najmniej 50 pracowników na pracodawcy spoczywają poniższe obowiązki:

wprowadzenie regulaminu wynagradzania ustalającego warunki wynagradzania za pracę (art. 77²§ 1 kodeksu pracy, Dz.U.2022.1510 t.j. z dnia 2022.07.19, dalej k.p.);
wprowadzenie regulaminu pracy ustalającego organizację i porządek w procesie pracy oraz związane z tym prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracowników, chyba że w tym zakresie obowiązują postanowienia układu zbiorowego pracy (art. 104 § 1¹ k.p.);
utworzenie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych; fundusz tworzy pracodawca zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty (art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, Dz.U.2022.923 t.j. z dnia 2022.04.28);
stosowanie ustawy z dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (Dz.U.2006.79.550 z dnia 2006.05.10) i utworzenie rady pracowników – instytucji reprezentacji pracowniczej, za pośrednictwem której pracodawca informuje pracowników w sprawach dotyczących pracodawcy oraz przeprowadza z nimi konsultacje;
utworzenie służby bhp pełniącej funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, wykonywanie zadań w zakresie służby bhp, dobranie formy organizacyjnej służby bhp; obowiązek utworzenia służby bhp spoczywa na pracodawcy zatrudniającym więcej niż 100 pracowników – wówczas tworzy wieloosobową lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy (art. 237¹¹ § 1 k.p. w zw. z § 1 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz.U.1997.109.704 z dnia 1997.09.18); natomiast pracodawca zatrudniający do 100 pracowników wprowadza formy organizacyjne, do których należy wykonywanie zadań służby bhp: (i) może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, pod warunkiem, że spełnia on wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby bhp oraz ukończył szkolenie w dziedzinie bhp dla pracowników tej służby, (ii) może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu spełniającym odpowiednie wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby bhp oraz mającym ukończone szkolenie w dziedzinie bhp dla pracowników tej służby, (iii) sam pracodawca może wykonywać zadania tej służby, jeżeli posiada ukończone szkolenia dla służb bhp i zatrudnia do 10 albo do 50 pracowników, jeżeli jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategoria ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (art. 237¹¹ § 1 i § 2 k.p.).

Należy również wspomnieć o obowiązkach, które spoczywają na pracodawcach zatrudniających już od 20 pracowników:

wprowadzenie regulaminu wynagradzania, w przypadku gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników, nieobjętych zakładowym układem zbiorowym pracy ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy, a zakładowa organizacja związkowa wystąpi z wnioskiem o ustalenie warunków wynagradzania za pracę w regulaminie wynagradzania (art. 77² § 1² k.p.);
wprowadzenie regulaminu pracy, w przypadku gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników i zakładowa organizacja związkowa wystąpiła z wnioskiem o jego wprowadzenie, chyba że w zakresie organizacji i porządku w procesie pracy oraz związanych z tym praw i obowiązków pracodawcy i pracowników, obowiązują postanowienia układu zbiorowego pracy (art. 104 § 3 k.p.);

stosowanie ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, Dz.U.2018.1969 t.j. z dnia 15.10.2018 r. (potocznie zwana ustawą o zwolnieniach grupowych); przepisy ustawy stosuje się bowiem w razie:
konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, a także na mocy porozumienia stron, jeżeli w okresie nieprzekraczającym 30 dni zwolnienie obejmuje co najmniej:
10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników

– tzw. grupowe zwolnienia,

(ii) w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron, a zwolnienia w okresie nieprzekraczającym 30 dni obejmują mniejszą liczbę pracowników niż określone wyżej – tzw. zwolnienia indywidualne;

utworzenie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, w przypadku gdy pracodawca zatrudnia według stanu na dzień 1 stycznia danego roku, co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty i zakładowa organizacja związkowa złożyła wniosek o jego utworzenie (art. 3 ust. 1c ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, Dz.U.2022.923 t.j. z dnia 2022.04.28);
utworzenie pomieszczenia do spożywania posiłków – jadalni, w przypadku zatrudnienia powyżej 20 pracowników na jednej zmianie, chyba że w zakładzie pracy wykonywane są prace wyłącznie o charakterze biurowym; powyższy obowiązek spoczywa także na pracodawcach zatrudniających dwudziestu i mniej pracowników, jeżeli narażeni są na kontakt ze szkodliwymi środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi, materiałami biologicznie zakaźnymi albo przy pracach szczególnie brudzących (rozdział 5 § 29 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz.U.2003.169.1650 t.j. z dnia 2003.09.29) oraz zapewnienie co najmniej jednej umywalki z doprowadzoną do niej ciepłą wodą – na każdych dwudziestu pracowników jednocześnie zatrudnionych, przy wyjściu z pomieszczenia, w którym odbywa się praca przy użyciu materiałów zakaźnych lub toksycznych (rozdział 6 § 103 ust. 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz.U.2003.169.1650 t.j. z dnia 2003.09.29);
ustalenie prawa do zasiłków z ubezpieczenia chorobowego, ich wysokości oraz wypłata, w przypadku płatników składek na ubezpieczenie chorobowe, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych (art. 61 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, Dz.U.2022.1732 t.j. z dnia 2022.08.18); liczbę ubezpieczonych ustala się według stanu na dzień 30 listopada poprzedniego roku kalendarzowego, a w stosunku do płatników składek, którzy na ten dzień nie zgłaszali nikogo do ubezpieczenia chorobowego – według stanu na pierwszy miesiąc, w którym dokonali takiego zgłoszenia;
dokonywanie miesięcznych wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych; obowiązek ten obciąża pracodawców zatrudniających co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, chyba że wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych u tych pracodawców wynosi co najmniej 6% (art. 21 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Dz.U.2023.100 t.j. z dnia 2023.01.13).

Mały i średni przedsiębiorca

Ponadto zatrudnienie na poziomie od 50 do 249 pracowników może spowodować zmianę statusu z małego na średniego przedsiębiorcę, jeżeli dodatkowo zostanie spełnione określone kryterium w zakresie obrotu oraz odnotowanych w bilansie aktywów. Za małego przedsiębiorcę uznaje się przedsiębiorcę, który w przynajmniej jednym roku w okresie ostatnich dwóch lat obrotowych spełniał łącznie dwie przesłanki: zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 10 milionów euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z dwóch ostatnich lat obrotowych nie przekroczyły równowartości w złotych 10 milionów euro. Średnimi przedsiębiorcami są natomiast przedsiębiorcy, którzy w przynajmniej jednym roku w okresie ostatnich dwóch lat obrotowych spełniali łącznie następujące przesłanki: zatrudniali średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz osiągnęli roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 50 milionów euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z dwóch ostatnich lat obrotowych nie przekroczyły równowartości w złotych 43 milionów euro. Co do zasady uzyskanie statusu średniego przedsiębiorstwa następuje w przypadku osiągnięcia określonych pułapów zatrudnienia i finansowych w ciągu dwóch kolejnych okresów obrachunkowych, a nie natychmiast.

Obowiązki pracodawców zatrudniających co najmniej 20 oraz 50 osób