Na portalu RAD-on jest już dostępny dla wszystkich najnowszy raport „Nauka w Polsce 2023”, przygotowany przez ekspertów z Ośrodka Przetwarzania Informacji (OPI). Publikacja ta stanowi cykliczny monitoring stanu nauki w Polsce, który prowadzony jest na zlecenie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW). Poprzednia edycja raportu została przygotowana w 2022 roku i spotkała się z dużym zainteresowaniem. Kształtowanie i wdrażanie polityki naukowej to proces wymagający stałej obserwacji trendów i zmian zachodzących w tym obszarze. Intencją autorów raportu jest dostarczenie rzetelnych informacji wszystkim osobom zainteresowanym stanem nauki w Polsce.
Ważnym zasobem każdego państwa, dążącego do podniesienia swojego poziomu rozwoju cywilizacyjnego oraz znaczenia na arenie międzynarodowej, jest zaplecze naukowe. Wiedza oraz innowacyjne rozwiązania będące wynikiem prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej są kluczowymi elementami stymulującymi przedsiębiorczość, umożliwiającymi zwiększenie konkurencyjności oraz wpływającymi na poziom rozwoju gospodarki.
Najnowszy raport OPI „Nauka w Polsce 2023” przedstawia najważniejsze charakterystyki sfery nauki w Polsce do 2022 roku (tam, gdzie to było możliwe, zaprezentowano też dane z 2023 roku). Zestawiono je również z danymi z poprzednich lat, a także z informacjami z innych państw. Wszystko to pozwala umiejscowić zmiany zachodzące w Polsce na tle szerszych tendencji pojawiających się w omawianej sferze w Europie i na świecie.
Na skróty:
364 instytucje naukowe w Polsce
– Sfera nauki w Polsce to rozbudowany system publiczno-prywatny. Badania naukowe mogą być prowadzone w szkołach wyższych, instytutach Polskiej Akademii Nauk, instytutach należących do Sieci Badawczej Łukasiewicz, instytutach badawczych oraz innych instytucjach. Zgodnie z systemem POL-on, w 2022 roku w Polsce działały 364 instytucje naukowe – mówi dr Marzena Feldy, kierowniczka Laboratorium Analiza Statystycznych w OPI. – W danym roku w Polsce mieliśmy 132 uczelnie akademickie (103 publiczne i 29 niepublicznych), 69 instytutów badawczych, 77 instytutów PAN, 26 instytutów Sieci Badawczej Łukasiewicz oraz 60 innych instytucji (m.in. Polska Akademia Umiejętności, centra badawcze, instytucje kultury, fundacje, szpitale) – dodaje doktor Feldy.
Najwięcej instytucji naukowych w Polsce funkcjonowało w województwie mazowieckim – w 2022 roku swoją siedzibę miało tu 151 podmiotów, co stanowiło 41% wszystkich instytucji naukowych. Skupione na tym obszarze były przede wszystkim instytuty badawcze (48 na 69 w całym kraju), instytuty PAN (42 na 77) i instytuty Sieci Badawczej Łukasiewicz (12 na 26). Drugie pod względem liczby instytucji naukowych było województwo małopolskie (38 podmiotów, w tym po 11 uczelni publicznych akademickich i instytutów PAN). Znaczącym potencjałem naukowym charakteryzowało się również województwo śląskie (35 instytucji) oraz wielkopolskie (31 instytucji). Województwo wielkopolskie było też drugim (po mazowieckim) obszarem skupiającym pozostałe podmioty (w tym m.in. Poznański Park Naukowo-Technologiczny Fundacji Uniwersytetu im. A. Mickiewicza). Najmniej instytucji naukowych funkcjonowało na terenach województw lubuskiego (1), opolskiego (3) i świętokrzyskiego (3).
Ponad 72 tysiące badaczy w polskich instytucjach nauki
– Warto analizować i wspierać udział polskich instytucji i naukowców w przedsięwzięciach naukowych, zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym. Szczególne znaczenie mają tu nie tylko badania rozwojowe, ale także badania podstawowe, których efekty powinny być dostępne dla możliwie najszerszego kręgu odbiorców – mówi dr inż. Jarosław Protasiewicz, dyrektor Ośrodka Przetwarzania Informacji. – Polska nauka to bardzo ważna sfera. W 2022 roku w polskich instytucjach nauki zatrudnionych było 72 556 badaczy liczonych w pełnych ekwiwalentach czasu pracy. Większość tych osób pracowała na uczelniach publicznych (81%). Kolejne pod względem liczby badaczy były instytuty PAN (7,1%) oraz instytuty badawcze (5%). Badacze stanowili łącznie 68% pracowników zatrudnionych w polskich instytucjach nauki i szkolnictwa wyższego – dodaje dyrektor OPI.
Według danych z raportu OPI najliczniejszą grupą badaczy były osoby ze stopniem naukowym doktora (47%). Stanowiły one znaczący odsetek pracowników zwłaszcza instytutów PAN (50% badaczy). Drugą pod względem liczebności grupę badaczy stanowili pracownicy ze stopniem naukowym doktora habilitowanego (29%). Znacznie mniej licznie reprezentowani byli pracownicy z tytułem profesora (13%) oraz tytułem zawodowym magistra lub równorzędnym (11%). W przeliczeniu na pełne ekwiwalenty czasu pracy, największy udział doktorów i doktorów habilitowanych zaobserwowano w naukach społecznych i humanistycznych – 83% przedstawicieli tych dziedzin legitymowało się stopniem naukowym. Największy odsetek etatów należących do profesorów przypadł w udziale naukom medycznym i o zdrowiu oraz sztuce. Profesorowie reprezentujący te dziedziny nauki stanowili 18% badaczy.
46 proc. badaczy w polskich instytucjach stanowią kobiety
Wśród wszystkich badaczy w instytucjach naukowych kobiety stanowiły 46%. Największy odsetek kobiet pracował w dziedzinie nauk medycznych i o zdrowiu (58%) oraz rolniczych (57%). Kobiety stanowiły też nieco ponad 50% badaczy w naukach społecznych i humanistycznych. Największa dysproporcja między płciami wystąpiła w przypadku nauk inżynieryjno-technicznych (29% kobiet). Na kolejnych etapach kariery naukowej maleje liczba i udział kobiet wśród badaczy. Najbardziej wyrównane proporcje płci występowały wśród osób ze stopniem magistra – 49% kobiet. W grupie doktorów habilitowanych udział kobiet wyniósł 43%. Natomiast wśród osób z tytułem profesora kobiety stanowiły zaledwie 29%.
W 2022 roku 3% badaczy zatrudnionych w polskich instytucjach naukowych miało obywatelstwo inne niż polskie. Największy odsetek wśród obcokrajowców stanowili obywatele Ukrainy. Kolejni pod względem liczebności byli przedstawiciele Indii, Włoch oraz Niemiec.
537 tys. prac naukowych w latach 2018-2022
Z raportu OPI wynika, że w latach 2018–2022, opublikowano blisko 537 tys. prac naukowych, z których większość (69%) stanowiły artykuły, 27% rozdziały w monografiach, a pozostałe 4% – monografie naukowe. W latach 2019–2022, 3% artykułów naukowych zostało opublikowanych w czasopismach za 200 punktów, 16% – w periodykach z drugiego w kolejności progu (140 punktów), a 19% uzyskało 100 punktów. Najwięcej publikacji, niezależnie od ich rodzaju, zostało przygotowanych przez badaczy z uczelni publicznych, którzy odpowiadali za prawie 82% artykułów naukowych i monografii naukowych oraz 87% rozdziałów w monografiach. Publikacje anglojęzyczne stanowiły 55% prac naukowych sprawozdanych w latach 2018–2022. Największy ich odsetek dominował w artykułach naukowych (69%), z kolei publikacje w języku polskim przeważały wśród monografii naukowych (84%) i ich rozdziałów (70%). Im wyżej punktowany artykuł, tym większy odsetek autorów stanowili mężczyźni. Największą dysproporcję zanotowano w artykułach opublikowanych w czasopismach za 200 punktów, w których mężczyźni stanowili aż 70% autorów. Liczba prac naukowych opublikowanych w latach 2018-2022 przez naukowców afiliujących do polskich instytucji naukowych zapewniła Polsce szóste miejsce w unijnym rankingu produkcji naukowej. Jednak prace te cechowały się najmniejszym poziomem wpływu, jak i umiędzynarodowienia – cytowano je zaledwie o 1% częściej niż przeciętną pracę na świecie (FWCI = 1,01) a jedynie 35% prac powstało w międzynarodowym współautorstwie.
Warto także dodać, że w latach 2018–2022 polscy wynalazcy złożyli 2 597 wniosków o udzielenie patentów do Europejskiego Urzędu Patentowego, co przełożyło się na 1 163 patenty. Od 2019 roku jest widoczna tendencja wzrostowa jeśli chodzi o liczbę składanych wniosków – do 2022 roku wzrosła ona o niemal jedną trzecią.
Raport „Nauka w Polsce 2023” sfinansowano ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Opracował go zespół ekspertów OPI w składzie: Joanna Mirosław, Bartosz Pawlik, Agata Roguz, Paulina Drężek-Kłoczko, dr Marzena Feldy, Marta Czarnocka-Cieciura.
Raport dostępny jest bezpłatnie na portalu RAD-on: https://radon.nauka.gov.pl/analizy/nauka-w-Polsce-2023.
