Osoby starsze (60+) stanowią obecnie ponad 1/4 populacji w kraju. W perspektywie dwóch dekad może to być 40% ogółu mieszkańców. Usługi społeczne dla seniorów w ostatniej dekadzie znacznie się rozwinęły, ale nadal jest ich za mało. „Ogólnopolska diagnoza deinstytucjonalizacji usług społecznych” wskazuje, że brak przede wszystkim usług opiekuńczych: pomocy w sprzątaniu, praniu, przygotowywaniu posiłków. Dotkliwy jest dla seniorów problem samotności i cyfrowego wykluczenia.
Seniorzy potrzebują większej liczby usług w środowisku
Usługi społeczne i środowiskowe w Polsce intensywnie się rozwijają, również ze względu
na proces deinstytucjonalizacji oraz rosnące potrzeby w zakresie opieki nad osobami starszymi i niesamodzielnymi. 82% ogółu badanych odbiorców usług społecznych uważa jednak, że potrzeba większej liczby usług w środowisku. 90% ankietowanych w „Diagnozie…” seniorów chciałoby jak najdłużej pozostać w domu – a do tego potrzebuje wsparcia w miejscu zamieszkania. Zarazem wielu z nich nie może liczyć na takie wsparcie. 54% badanych uważa, że rodziny zaniedbują obecnie opiekę nad osobami starszymi.
Rodziny najczęściej wspierają osoby starsze w prostych zadaniach: robieniu zakupów (46%), zawożeniu w różne miejsca (44%), pomocy w sprawach urzędowych (43%). Znacznie mniejsze jest wsparcie w czynnościach niezbędnych, gdy brakuje samodzielności – przygotowywaniu posiłków (16%), wykupie leków i ich podawaniu (15%), czynnościach higienicznych (9%).
„Diagnoza…” wykazała, że 30% osób, które dziś przebywają w domach pomocy społecznej mogłaby pozostać w środowisku, gdyby otrzymała wsparcie w postaci usług środowiskowych. – Co trzecia osoba, która przebywa dziś w DPS wolałaby mieszkać w domu i mieć wsparcie w środowisku. Osoby te mogłyby cieszyć się dobrej jakości życiem w swoim środowisku. Ten wynik badania pokazuje, jak wiele mógłby zmienić rozwój usług środowiskowych – mówi Adam Szponka, Przewodniczący Konwentu Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej, zleceniodawca badania.
Według osób starszych, które pozostają w domach, najbardziej potrzebne jest wsparcie
w załatwianiu spraw urzędowych (38% wskazań), wsparcie w samotności i złym nastroju (37%), pomoc w robieniu zakupów (30%), udział w wydarzeniach kulturalnych i spotkaniach (29%) oraz zapewnienie kontaktu z otoczeniem (27%). Wyniki te wskazują, jak istotne jest dla osób starszych, które zachowują samodzielność towarzystwo i kontakty międzyludzkie.
W tym kontekście ważnym problemem jest „błędne koło cyfrowego wykluczenia”.
Tylko 30% badanych seniorów korzysta z Internetu czy smarfona, 11% – z e-konsultacji
z lekarzem. Ale cyfrowe wykluczenie dotyczy też pracowników instytucji. Zaledwie 19% z nich ma wiedzę i doświadczenie w korzystaniu z e-usług.
Instytucje są gotowe, by dostarczać więcej usług
Po stronie instytucji społecznych jest duża gotowość świadczenia usług w środowisku,
ale potrzebują one większej wiedzy, jak to robić – tak wskazało 82% ankietowanych pracowników placówek wsparcia. Problemem jest również, że tylko 40% badanych analizuje potrzeby klientów w lokalnych społecznościach.
Ale placówki – stacjonarne, czyli domy pomocy społecznej oraz środowiskowe, np. domy dziennego wsparcia – mogą w ciągu najbliższych kilkunastu miesięcy znacznie zwiększyć podaż usług społecznych. Są do tego przygotowane, o ile znajdą się środki i kadry, sektor pomocy społecznej należy dziś bowiem do najgorzej wynagradzanych. Placówki najszybciej mogłyby rozwinąć się usługi wsparcia w gospodarstwie (37% placówek wskazuje, że może uruchomić je w ciągu kilkunastu miesięcy), opieka wytchnieniowa (30%), wsparcie psychologiczne (29%), specjalistyczne usługi opiekuńcze (24%), usługi wspomagające, np. aktywizacyjne (20%).
– Istnieje duży potencjał uruchomienia usług w środowisku. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na potencjał domów pomocy społecznej, bo mają one zasoby i doświadczenie i mogą wprowadzać nowe usługi. Potrzebna jest również bardziej aktywna rola organizacji pozarządowych: one także mogą stać się nowymi dostawcami usług. A także samorządów – „Diagnoza…” wykazała, że rozwój usług środowiskowych jest priorytetem tylko dla co dziesiątego samorządu – mówi prof. Mirosław Grewiński z Uczelni Korczaka, kierownik badania.
Potrzebna koordynacja wielu działań na rzecz seniorów
– Głównym przesłaniem „Ogólnopolskiej diagnozy…” jest wołanie o koordynację działań
na rzecz seniorów pomiędzy różnymi resortami oraz agendami rządu i samorządu. Zbadane studia przypadków pokazały, że wiele działań ma charakter fragmentaryczny, punktowy. A potrzebny jest spójny łańcuch wsparcia i ścisła współpraca wielu resortów i instytucji – powiedział Paweł Rabiej z Uczelni Korczaka, współautor badania.
– Te badania są bardzo ważne i trafnie odzwierciedlają trendy i wyzwania. Moją rolą jest dziś sprostanie poruszonym wyzwaniom oraz koordynacja tych obszarów, w tym poprzez koordynację polityki społecznej i ochrony zdrowia – podkreśliła ministra ds. polityki senioralnej Marzena Okła-Drewnowicz. – W najbliższym czasie zostanie powołany międzyresortowy zespół, którego zadaniem będzie koordynacja wsparcia osób starszych. Instrumentem wsparcia będzie bon senioralny, ale jak podkreśliła ministra ds. seniorów, wyzwaniem jest również przygotowanie kadry, która będzie świadczyła usługi dla osób starszych.
Bon zostanie skonstruowany w taki sposób, aby mogły z niego skorzystać wszystkie samorządy, a współpraca z samorządami jest istotnym elementem tego rozwiązania.
W badaniach ilościowych i jakościowych (case studies) na potrzeby „Ogólnopolskiej diagnozy…” wzięło udział ponad 3,5 tys. odbiorców usług, ponad 2,6 tys. pracowników instytucji pomocy społecznej oraz ponad 500 przedstawicieli samorządów gminnych. Szczegółowo w ramach Studiów Przypadków zbadane zostały 256 podmioty, świadczących usługi stacjonarne i środowiskowe. Łącznie w badaniu uczestniczyło ponad 8,3 tys. odbiorców i realizatorów usług. Celem badania było zdefiniowanie szans i wyzwań rozwoju usług środowiskowych dla różnych grup odbiorców (dzieci i młodzież w pieczy zastępczej, osób starszych i niesamodzielnych, z niepełnosprawnościami, w kryzysach psychicznych, kryzysie bezdomności).
„Ogólnopolska diagnoza…” jest największą przeprowadzoną do tej pory diagnozą usług środowiskowych oraz diagnozą przygotowania do deinstytucjonalizacji. Została wykonania na zlecenie Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej przez liczący prawie 40 osób zespół badawczy koordynowany przez Uczelnię Korczaka w Warszawie, we współpracy z firmą badawczą PBS. Opracowanie zostało udostępnione na stronie: www.uczelniakorczaka.pl/raport-deinstytucjonalizacja.