Procesy o spadek, niezależnie od tego, czy dotyczą znanych postaci, jak choćby ostatnio Tomasza Komendy, czy mniej medialnych osób, wzbudzają wiele emocji. Walka toczy się bowiem o konkretny majątek pozostawiony po zmarłym. Często w grę wchodzą jednak nie tylko wartości materialne, ale i sentymentalne, co dodatkowo potęguje napięcie pomiędzy spadkobiercami. Sprawy spadkowe bywają szczególnie trudne, gdy pomiędzy spadkobiercami występują konflikty rodzinne. Polacy mają stosunkowo niewielką świadomość, jak w praktyce wygląda dziedziczenie i jak przygotować się do przekazania majątku swoim spadkobiercom. Dziedziczenie majątku po zmarłym to coś, co prędzej czy później dotyczy niemal każdej rodziny. Spadkobranie może wydawać się skomplikowane, ale zrozumienie podstawowych zasad prawa spadkowego pomoże sprawnie przejść przez ten proces. Warto zatem wyjaśnić podstawowe kwestie.
Na skróty:
Jak dziedziczymy spadek, czyli na czym polega dziedziczenie ustawowe i testamentowe?
W Polsce dziedziczenie odbywa się na dwa sposoby: na podstawie testamentu lub zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego. W pierwszym przypadku zmarły, zwany spadkodawcą, sporządza testament, w którym wskazuje, komu chce przekazać swój majątek. Może to być dowolna osoba, nawet ktoś spoza rodziny. Testament może być spisany odręcznie, w formie aktu notarialnego lub, w wyjątkowych sytuacjach, ustnie w obecności świadków.
Dziedziczenie ustawowe ma miejsce wtedy, gdy zmarły nie pozostawił testamentu lub dokument ten okazał się nieważny. Wówczas majątek przejmują osoby najbliższe, zgodnie z określoną kolejnością wynikającą z Kodeksu cywilnego. W przypadku dziedziczenia ustawowego pierwszeństwo mają małżonek oraz dzieci zmarłego. Majątek dzieli się między nich po równo, przy czym małżonek nie może otrzymać mniej niż 1/4 całego spadku. Jeśli jedno z dzieci nie żyje, jego część dziedziczą jego dzieci, czyli wnuki spadkodawcy. W sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił dzieci ani małżonka, spadek przypada rodzicom oraz rodzeństwu. Ostatnią grupą są dalsi krewni, w tym dziadkowie lub ich zstępni. Jeśli brakuje żyjących spadkobierców, majątek przechodzi na własność Skarbu Państwa.
Jak nabyć spadek?
Aby formalnie przejąć spadek, należy przeprowadzić postępowanie spadkowe, które może odbyć się w sądzie lub u notariusza. Sąd, po rozpatrzeniu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, wydaje odpowiednie orzeczenie, które potwierdza prawa spadkobierców do majątku zmarłego. Alternatywnie, można udać się do notariusza, który sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia – szybszy sposób na potwierdzenie dziedziczenia, jednak wymagający zgody wszystkich spadkobierców.
Czy można nie przyjąć spadku?
Nie zawsze dziedziczenie to tylko same korzyści – mogą się z nim wiązać również długi. Dlatego też spadkobiercy mają możliwość przyjęcia lub odrzucenia spadku. Można go przyjąć wprost, przyjmując całość majątku wraz z ewentualnymi długami, przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza, co ogranicza odpowiedzialność za długi do wartości majątku. Dzięki temu nie musimy spłacać długów z własnych środków, jeśli wartość majątku nie wystarczy na pokrycie zobowiązań. Możliwą opcją jest także całkowite odrzucenie – czyli zrzeczenie się zarówno aktywów, jak i długów. Na podjęcie tej decyzji mamy 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o spadku.
Czym jest zachowek?
Jednym z istotnych pojęć związanych z dziedziczeniem jest zachowek. Przysługuje on najbliższym członkom rodziny, takim jak dzieci, małżonek i rodzice zmarłego, nawet jeśli zostali pominięci w testamencie. Wysokość zachowku wynosi połowę wartości udziału, który przypadałby w dziedziczeniu ustawowym, a w przypadku osób małoletnich lub niezdolnych do pracy – 2/3 tej wartości.
Czy od spadku płacimy podatek?
W Polsce dziedziczenie podlega podatkowi od spadków, ale najbliższa rodzina jest zwolniona z tego obowiązku. Oznacza to, że małżonek, dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie oraz rodzeństwo są zwolnieni z podatku, ale muszą zgłosić nabycie spadku w urzędzie skarbowym w ciągu 6 miesięcy od zakończenia postępowania spadkowego. Dalsi krewni i osoby spoza rodziny mogą być objęci podatkiem, którego wysokość zależy od wartości spadku i stopnia pokrewieństwa.
Czy po przyjęciu spadku musimy dopełnić jeszcze jakichś formalności?
Musimy pamiętać, że jeżeli odziedziczyliśmy nieruchomość, która posiadała założoną księgę wieczystą musimy złożyć do sądu wieczystoksięgowego wniosek o ujawnienie nowych właścicieli. Nie stanie się to samoistnie przez sam fakt przyjęcia spadku. Co do zasady mamy na to tylko 14 dni od przyjęcia spadku. Warto zaznaczyć, że ten fakt musimy osobno zgłosić do gminy lub miasta na potrzeby ustalenia podatku od nieruchomości (tzw. formularz IN-1). Niedokonanie tej formalności może skończyć się nawet odpowiedzialnością karną, jako że uchylamy się tym samym od zapłaty należności publicznoprawnych. Jeśli odziedziczyliśmy lokal dobrze jest też skontaktować się ze wspólnotą lub spółdzielnią, która przekaże nam dane do płatności czynszu oraz ustali jego wysokość w zależności od ilości osób tam zamieszkujących. Analogicznie, jeśli odziedziczyliśmy samochód, powinniśmy go przerejestrować niezwłocznie w odpowiednim wydziale komunikacji.
Podsumowanie
Spadkobranie w Polsce to proces, który wymaga znajomości przepisów i czasami fachowej pomocy. Każdy, kto jest spadkobiercą, powinien wiedzieć, jakie ma prawa i obowiązki, aby świadomie podjąć decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Autor: adw. Karolina Pilawska, Pilawska Zorski Adwokaci
