Zatrudnienie małoletnich i młodocianych osób podlega w Polsce ścisłym regulacjom prawnym, które mają na celu ochronę ich zdrowia oraz prawidłowego rozwoju. Dowiedz się, jakie są zasady zatrudniania osób od 13. roku życia, jakie obowiązki mają pracodawcy oraz jakie formalności muszą być spełnione. Wiedzą dzielą się eksperci Job Impulse, agencji pracy tymczasowej, która jest członkiem Polskiego Forum HR.
Na skróty:
Od 15. roku życia można zawrzeć umowę o pracę
W świetle prawa legalne zatrudnienie na podstawie umowy o pracę jest możliwe od 15. roku życia, pod warunkiem ukończenia szkoły podstawowej. Co może zdziwić, nie jest potrzebna do tego zgoda rodziców czy opiekunów. Młodociani mogą być zatrudnieni do tzw. prac lekkich (piszemy o tym niżej) lub w ramach przyuczenia do zawodu. Taki pracownik płaci też wszystkie składki na ubezpieczenie społeczne, co wlicza się do stażu pracy oraz wpływa na wysokość przyszłej emerytury.
W roku szkolnym młodociani mogą pracować do 12 godzin tygodniowo, maksymalnie 2 godziny dziennie. W trakcie ferii i wakacji mogą pracować do 35 godzin tygodniowo, maksymalnie 7 godzin dziennie, pod warunkiem jednak, że nie mają już statusu ucznia. Jeśli nadal uczęszczają do szkoły, muszą na ten czas otrzymać wolne.
Po przepracowaniu 4,5 godziny przysługuje im pełna, 30-minutowa przerwa. Co ważne, młodociani nie mogą pracować w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej, która musi obejmować 14 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Przysługuje im także 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku w wymiarze tygodniowym. Prawo do 12 dni urlopu nabywa po 6 miesiącach pracy, a po roku do 26 dni, aż do uzyskania pełnoletności.
Umowa zlecenie od 13. roku życia?
Tak. Wedle regulacji prawnych umowa zlecenie może być zawierana z osobami małoletnimi od 13. do 18. roku życia, ale wyłącznie za zgodą rodziców (najlepiej wydać ją pisemnie) oraz inspektora pracy. W przypadku wstąpienia w związek małżeński przed osiągnięciem pełnoletności, nie jest to wymagane. Zadania wykonywane przez młodocianych muszą być lekkie i nie mogą stanowić zagrożenia dla zdrowia ani prawidłowego rozwoju. Praca nie może być jednak wykonywana pod stałym nadzorem ani w określonych godzinach, jak ma to miejsce w przypadku umowy o pracę.
Młodociani uczniowie na umowie zlecenia nie płacą składek ZUS, a do 26. roku życia są zwolnieni z podatku dochodowego, jeśli nie przekroczą limitu przychodu wynoszącego 85 tys. zł. Jeśli osoba młodociana nie jest uczniem, płaci składki ZUS z wyjątkiem składki chorobowej, która jest dobrowolna – warto dodać, że jej odprowadzanie pozwala respektować zwolnienia lekarskie.
Gdzie jest haczyk?
Paragraf 304.5 Kodeksu pracy wprowadza specyficzne zasady dla zatrudniania osób poniżej 16. roku życia, co różni się od ogólnych przepisów dotyczących młodocianych pracowników.
– W dużym uproszczeniu, młodociani powyżej 15. roku życia mogą być zatrudniani do prac lekkich w różnych branżach, bez potrzeby uzyskiwania zgody inspektora pracy. Dla osób poniżej 16. roku życia z kolei sam Kodeks pracy jest bardziej restrykcyjny, mogą one pracować tylko w branży kulturalnej, artystycznej, sportowej lub reklamowej, i to wyłącznie za zgodą rodzica oraz z zezwoleniem inspektora pracy. Choć ta różnica w przepisach może wydawać się nieco niekonsekwentna, ma na celu dodatkową ochronę młodszych pracowników – mówi Łukasz Koszczoł, Prezes Job Impulse.
Zatrudnienie osób poniżej 16. roku życia z perspektywy pracodawców niesie za sobą wyższą ilość formalności oraz dodatkowe koszty związane z koniecznością uzyskania odpowiednich zezwoleń. Mają oni również obawy dotyczące potencjalnych trudności wynikających z nieprawidłowego spełnienia wszystkich wymogów, co może prowadzić do sporów prawnych lub nałożenia kar finansowych. Ponadto istnieje ryzyko nieporozumień z organami nadzorczymi, wynikających z różnych interpretacji przepisów dotyczących zatrudnienia młodocianych pracowników. Stąd często przedsiębiorstwa, jeśli decydują się na współpracę z młodymi osobami, to wówczas najczęściej dopiero wtedy, gdy ukończą 16 lat.
Czy małoletni mogą pracować przy zbiorach warzyw i owoców?
W znanej nam powszechnie formie, teoretycznie nie. Reguluje to wykaz prac wzbronionych młodocianym i jest ustalany przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej w drodze rozporządzenia. Zostały one podzielone na różne kategorie, w tym:
– prace wymagające przez dłuższy czas wymuszonej pozycji ciała, na przykład w pozycji leżącej, pochylonej lub w przysiadzie, na kolanach, a takie są zwykle związane ze zbiorami warzyw i owoców,
– prace wymagające nadmiernego wysiłku fizycznego, które obejmują podnoszenie, przenoszenie ciężarów oraz prace wymagające powtarzania jednorodnych ruchów,
– prace zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu, związane np. z produkcją alkoholu, wyrobów nikotynowych, treści pornograficznych, obsługą zakładów kąpielowych, łaźni czy prace w zakładach pogrzebowych.
Obwarowań jest wiele, dokument liczy 10 stron i przed podjęciem pracy przez osobę młodocianą, warto go przeanalizować oraz zweryfikować, czy proponowane stanowisko, w tym system pracy, spełnia określone wymogi.
Prace lekkie – co to właściwie oznacza?
Wykaz prac lekkich to lista czynności, które młodociany pracownik może wykonywać bez zagrożenia dla swojego zdrowia, bezpieczeństwa ani rozwoju. Prace te muszą być dostosowane do wieku, możliwości fizycznych i psychicznych. Przykłady prac lekkich mogą obejmować prostą pomoc biurową czy drobne prace rękodzielnicze.
Każdy pracodawca zatrudniający młodocianych musi opracować taki wykaz prac lekkich dla swojego przedsiębiorstwa. Zatwierdza go właściwy inspektor pracy, który weryfikuje czy rzeczywiście spełniają kryteria bezpieczeństwa i odpowiedniości dla młodocianych pracowników. Eksperci Job Impulse dodają, że w przypadku zatrudnienia młodocianych przez agencję pracy tymczasowej, za sporządzenie takiego wykazu również odpowiedzialny jest pracodawca.
Wypadek
Jeśli uczeń wykonuje prace lekkie, korzysta z ubezpieczenia zapewnianego przez szkołę. W przypadku, gdy przestaje być uczniem, zobowiązany jest do opłacania składek na ubezpieczenie. Niestety, uczniowie, którzy doznali wypadku przy pracy, nie są uprawnieni do żadnych świadczeń z ZUS, gdyż nie są tam ubezpieczeni. Po wypadku mogą oni dochodzić odszkodowania od zleceniodawcy na drodze cywilnej. W takiej sytuacji zastosowanie mają przepisy art. 415 Kodeksu cywilnego (odpowiedzialność na zasadzie winy) oraz art. 435 Kodeksu cywilnego (odpowiedzialność na zasadzie ryzyka).
– Poszukiwanie pracy w legalnych źródłach oraz skrupulatna weryfikacja pracodawców są kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa zarówno osób młodych, jak i dorosłych. Warto również zawsze domagać się umów, które zagwarantują formalne zatrudnienie oraz ochronę praw pracownika. Korzystanie z aplikacji oferujących stabilne i bezpieczne zatrudnienie podczas sezonowych pików, a taką jest choćby Strefajob.pl, działająca od 11 lat, zapewnia opiekę formalną, wdrożenie oraz bezpieczne warunki pracy. Nasza firma priorytetowo traktuje dbałość o procedury oraz komfort zatrudnionych osób – podsumowuje Łukasz Koszczoł.
Rozpoczyna się sezon letni, a wraz z nim wakacje, podczas których młodzież często podejmuje pracę. Tym bardziej warto szczególnie zwracać uwagę na legalność zatrudnienia oraz warunki oferowane młodym pracownikom.
