Przepis nakazujący pośrednikom ujawnianie organom informacji o transgranicznych uzgodnieniach podatkowych narusza szeroko rozumiane prawo do poszanowania prywatności klienta. W celu ochrony tajemnicy zawodowej z tego obowiązku zwolnić się może prawnik, jednak warunkiem jest poinformowanie o tym innego pośrednika. Wyrokiem z 29 lipca 2024 r. Trybunał Sprawiedliwości UE potwierdził, że obowiązek nie dotyczy sytuacji gdy inny pośrednik nie jest klientem prawnika. W Polsce nakaz nie może obejmować adwokatów i radców prawnych (sprawa C‑623/22, Belgian Association of Tax Lawyers i in., przeciwko Premier minister).
Walka z uchylaniem się od opodatkowania
Jak wyjaśnia preambuła unijnej dyrektywy 2011/16/UE w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie opodatkowania, w erze globalizacji i dynamicznego wzrostu mobilności podatników oraz dokonywanych przez nich transakcji transgranicznych, a także przy internacjonalizacji instrumentów finansowych, kraje członkowskie napotykają trudności w ustalaniu właściwej wysokości należnych im podatków. Te trudności prowadzą nierzadko do podwójnego opodatkowania, co z kolei popycha podatników do oszustw podatkowych i prób uchylenia się od opodatkowania. Jednocześnie państwa posiadają ograniczone do swoich granic terytorialnych uprawnienia kontrolne.
Dlatego, m.in. w art. 8ab ust. 1 zmienionej dyrektywy 2011/16 ustanowiono, że państwa członkowskie Unii Europejskiej mogą wprowadzać niezbędne środki w celu przymuszania pośredników do przekazywania właściwym organom informacji o tzw. uzgodnieniach transgranicznych (schematach podatkowych, które obejmują co najmniej 2 różne państwa).
Pośrednik zobowiązany do przekazywania informacji
W rozumieniu dyrektywy „pośrednik” oznacza osobę, która opracowuje, wprowadza do obrotu, organizuje lub udostępnia do wdrożenia, podlegające zgłoszeniu uzgodnienie transgraniczne lub zarządza wdrażaniem takiego uzgodnienia. W ust. 5 artykułu 8ab przewidziano możliwość zwolnienia się pośrednika z obowiązku informacyjnego, jeśli ten powoła się na tajemnicę zawodową. Zwolnienie rodzi jednak obowiązek powiadomienia innego pośrednika (lub bezpośrednio klienta) o przejściu na niego ww. obowiązku informacyjnego.
Naruszenie tajemnicy zawodowej a prawo do poszanowania prywatności klienta
W belgijskiej sprawie, w której prawnicy podnieśli, że ów obowiązek narusza tajemnicę adwokacką, wyrokiem z 8 grudnia 2022 r. TSUE przyznał, że wraz z powiadomieniem innych pośredników dochodzi do ujawnienia wrażliwych danych osobowych klienta, informacji o konstrukcji poczynionych z prawnikiem uzgodnień. A to z kolei narusza szeroko rozumiane prawo do poszanowania prywatności, gwarantowane artykułem 7 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. TSUE orzekł więc, że art. 8ab ust. 5 jest nieważny w zakresie, w jakim zmusza pośrednika do ww. powiadamiania każdego innego pośrednika niebędącego jego klientem (sprawa Orde van Vlaamse Balies i in., C‑694/20).
Radca prawny i adwokat zwolnieni z obowiązku w Polsce
Dyrektywą nr 2023/2226 z dniem 13 listopada 2023 r. odpowiednio zmieniono brzmienie art. 8ab ust. 5 dyrektywy 2011/16 poprzez dodanie, że obowiązek powiadomienia dotyczy tylko innych pośredników będących klientami pośrednika. W wydanym 29 lipca 2024 r. wyroku TSUE potwierdził, że stwierdzona 8 grudnia 2022 r. nieważność art. 8ab ust. 5 odnosi się wyłącznie do osób, które wykonują swoją działalność zawodową zgodnie z jednym z tytułów zawodowych wymienionych w art. 1 ust. 2 lit. a) dyrektywy 98/5/WE. Chodzi o prawników.
Zgodnie z tym przepisem, prawnik oznacza osobę, obywatela kraju członkowskiego UE, uprawnionego do wykonywania swego zawodu zgodnie z jednym z wyraźnie w nim wskazanym tytułem zawodowym. Na przykład w Bułgarii, Czechach czy we Francji jest to dokładnie adwokat. Ale już w Niemczech „Rechtsanwalt”, rozumiany jako adwokat i prawnik będący obrońcą sądowym. Podobnie w Belgii. W Polsce, za prawnika w rozumieniu tej dyrektywy uważa się nie tylko adwokata, ale i radcę prawnego.
Podsumowanie
To bardzo ważny wyrok unijnego Trybunału. Potwierdza słuszność rozstrzygnięcia TSUE z grudnia 2022 r., w którym wyważono interes fiskalny państw z podstawowymi prawami jednostki, uznający wyższość tego drugiego dobra. Nałożony na prawników, zwolnionych z obowiązku informacyjnego wobec organów skarbowych, przymus poinformowania o przejściu tego obowiązku na innych pośredników, przy którym dochodziło do ujawnienia danych osobowych klienta, naruszał bardzo ważne prawo tego klienta do poufności jego komunikacji z prawnikiem.
Autor: Robert Nogacki, radca prawny, partner zarządzający, Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w doradztwie prawnym, podatkowym oraz strategicznym dla przedsiębiorców