Najnowszy raport ZUS ujawnia niepokojącą prawdę – osoby prowadzące własną działalność gospodarczą mogą liczyć jedynie na głodowe emerytury. Aż 99,18 proc. samozatrudnionych opłaca minimalne składki, co oznacza, że po dekadach pracy nie zgromadzą nawet środków na świadczenie minimalne.[1] Jak wynika z szacunkowych obliczeń „Faktu”, przykładowa 60-letnia kobieta, przechodząca na emeryturę w 2024 roku po 20 latach stażu, otrzymałaby emeryturę tak niską, że państwo musiałoby dopłacać jej aż 854 zł miesięcznie, by osiągnęła minimalny pułap 1780 zł brutto.[2] To dopiero początek złych wiadomości – konsekwencje odczują nie tylko przedsiębiorcy, ale i budżet państwa, bo system ubezpieczeń zdrowotnych opiera się na składkach. Warto przypomnieć, że ubezpieczeniu zdrowotnemu podlega średniomiesięcznie aż 2,25 mln samozatrudnionych.
Raport ZUS, który ujrzał światło dzienne pokazuje, że wielu samozatrudnionych, mimo długotrwałej działalności, nie uzbiera na emeryturę minimalną, a państwo będzie musiało dopłacać do ich świadczeń. Z raportu wynika, że aż 99,18 proc. osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą decyduje się na najniższą możliwą składkę, co może prowadzić do ubóstwa emerytalnego. Niskie składki na pierwszy rzut oka wyglądają jak korzyść dla przedsiębiorcy, ale w rzeczywistości składają się na problem, który może zachwiać finansami tej osoby po przejściu na emeryturę.
Minimalne składki, minimalne świadczenia
Dobrych wiadomości nie ma też dla osób prowadzących działalność gospodarczą przez 30-35 lat, które rozpoczęły swoją karierę po 1998 roku. Te osoby nie będą w stanie uzbierać wystarczających środków na emeryturę minimalną. Państwo będzie musiało dopłacać do ich świadczeń, co stanowi dodatkowe obciążenie dla budżetu. Nieciekawie, jak podaje raport, rysuje się też przyszłość samozatrudnionych kobiet. Ze względu na wcześniejszy wiek emerytalny oraz częstsze przerwy w aktywności zawodowej związane z wychowywaniem dzieci, kobiety często mają mniejszy staż pracy niż mężczyźni. Weźmy tutaj dwa przykłady z tabeli przygotowanej przez dziennik „Fakt”. Kobiecie, która chciałaby przejść na emeryturę w wieku 60 lat (przy założeniu, że ma 20 lat stażu, pełne oskładkowanie i brak kapitału początkowego) państwo będzie musiało dopłacać 854 zł do emerytury, by osiągnęła pułap 1780 zł brutto miesięcznie. Z kolei mężczyźnie w wieku 65 lat (przy założeniu, że ma on 25 lat stażu, pełne oskładkowanie i brak kapitału początkowego) państwo musiałoby dopłacać ok. 153 zł.[3]
Różnice w kwotach wynikają oczywiście z szeregu czynników – począwszy od niższych zarobków, przez krótszy staż pracy, aż po różnice w czasie przejścia na emeryturę. Warto również zauważyć, że kobiety w Polsce nadal zarabiają średnio mniej niż mężczyźni, co pogłębia ich trudności w uzyskaniu odpowiedniego poziomu emerytury. Jest to problem, który wymaga pilnej uwagi zarówno od rządu, jak i od samego ZUS.
Dobrowolny ZUS to katastrofa
W kontekście tych zagrożeń pojawia się kolejny pomysł, który może pogłębić problemy samozatrudnionych – propozycja wprowadzenia tzw. dobrowolnego ZUS-u. Choć pomysł ten jest często podnoszony przez niektórych polityków, raport ZUS wskazuje, że jego wdrożenie byłoby katastrofalne w skutkach. Dobrowolność składek mogłaby doprowadzić do jeszcze większych problemów z przyszłymi świadczeniami, a w konsekwencji, zmusiłaby państwo do jeszcze większych dopłat. W 2023 roku średniomiesięcznie aż 2,25 mln osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą podlegało ubezpieczeniu zdrowotnemu.[4] Tak duża liczba samozatrudnionych wskazuje na znaczenie tej grupy zawodowej w polskim społeczeństwie. Niestety, wyniki raportu wskazują, że system emerytalny nie jest dostosowany do ich rzeczywistych potrzeb. Wprowadzenie reform, które umożliwią bardziej sprawiedliwe oskładkowanie samozatrudnionych oraz zapewnią im realne wsparcie na emeryturze, jest absolutnie konieczne.
Emerytura przyszłości będzie jak puzzle
Patrząc na zmieniający się krajobraz systemu emerytalnego w Polsce, nie sposób nie zauważyć, że przyszłe emerytury będą musiały opierać się na wielu źródłach dochodów. Jak zauważa Robert Majkowski z Funduszu Hipotecznego DOM, system oparty tylko na jednym źródle finansowania, czyli na świadczeniach z ZUS, nie wystarczy do utrzymania odpowiedniego poziomu życia.
– Musimy mówić głośno o tym, że emerytury przyszłości będą jak puzzle, a Polacy sami będą musieli zapewnić sobie pieniądze z różnych źródeł. Dlaczego? Bo świadczenia z ZUS nie wystarczą na godne życie – podkreśla Robert Majkowski.
Według niego, podstawowym, ale coraz mniej wystarczającym filarem będzie świadczenie państwowe z systemu ZUS. Drugim filarem powinny być świadczenia zakładowe, takie jak programy emerytalne finansowane przez pracodawców (PPK, PPE), a trzecim – dobrowolne, indywidualne oszczędności, które każdy emeryt będzie musiał gromadzić przez całe swoje życie zawodowe. Może to obejmować takie formy jak Indywidualne Konta Emerytalne (IKE), Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE), inwestycje w nieruchomości.
Już teraz nieruchomości stanowią atrakcyjny sposób na zabezpieczenie finansowe na starość. W Polsce aż 90 proc. emerytów posiada na własność nieruchomość, co stanowi ogromny potencjał finansowy. Nieruchomość można sprzedać, wynająć, albo uwolnić pieniądze z tej nieruchomości w formie renty dożywotniej. To właśnie dlatego branża hipoteki odwróconej po raz kolejny podnosi temat regulacji prawnych, które zreformowałyby ten rynek. Bo renta dożywotnia z nieruchomości może być dodatkowym puzzlem do senioralnej emerytury. Ale rynek będzie mógł rozwijać się dopiero wtedy, gdy państwo pochyli się nad przepisami zabezpieczającymi interesy osób starszych.
[1] https://wiadomosci.wp.pl/tajny-raport-zus-to-tykajaca-bomba-7117388360055584a
[2] https://www.fakt.pl/pieniadze/zus-ujawnil-tajny-raport-alarmujace-dane-o-emeryturach-polakow-dlaczego-to-ukrywali/k6fsw8g
[3] https://www.fakt.pl/pieniadze/zus-ujawnil-tajny-raport-alarmujace-dane-o-emeryturach-polakow-dlaczego-to-ukrywali/k6fsw8g
[4] https://wiadomosci.wp.pl/tajny-raport-zus-to-tykajaca-bomba-7117388360055584a