Zdrowie psychiczne ma kluczowe znaczenie dla spełnienia i satysfakcji życiowej, a także dla uczestnictwa w życiu społecznym i gospodarczym. Zaburzenia psychiczne można skutecznie leczyć. Jednak z powodu słabej dostępności świadczeń, duża część osób z zaburzeniami psychicznymi nie otrzymuje pożądanego leczenia, albo jest ono zbyt późno rozpoczęte. Kryzys zdrowia psychicznego pogłębia się, a systemy opieki zdrowotnej nie odpowiadają na niego w sposób skuteczny. Całkowity koszt złego stanu zdrowia psychicznego we wszystkich krajach UE szacuje się na ponad 4% PKB, czyli ponad 600 miliardów euro. Przed pandemią blisko 8 mln osób w Polsce cierpiało z powodu zaburzeń psychicznych. Jak wygląda sytuacja w Polsce?
Na skróty:
Zdrowie psychiczne w Polsce
Już przed pandemią kondycja opieki psychiatrycznej była bardzo słaba. Główne problemy, z jakimi borykała się opieka psychiatryczna, to zbyt niski poziom finansowania, deficyt kadr, brak koordynacji działań, a także duże ograniczenia i nierówności terytorialne w dostępie do świadczeń. Do tego dochodzą stereotypy, uprzedzenia i niewielka świadomość społeczna dotycząca chorób psychicznych, a także stygmatyzacja, dyskryminacja i wykluczanie osób potrzebujących wsparcia, pomocy lub leczenia z powodu zaburzeń zdrowia psychicznego. To ostatnie zjawisko jest powodem nieujawniania części problemów opieki psychiatrycznej. Przed pandemią w Polsce ok. 8 mln osób cierpiało z powodu zaburzeń psychicznych. Porad w ambulatoryjnej mieliśmy blisko 9 mln rocznie, Na wizytę w poradni zdrowia psychicznego w ramach NFZ trzeba było czekać 3-4 miesiące (dokładnie: 3,6 miesiąca). Hospitalizacji było ok. 280 tys. łącznie blisko 25 tys. osobodni.
Wśród krajów UE jesteśmy na ostatnim miejscu jeśli chodzi o współczynnik (9,2) psychiatrów na 100 tys. mieszkańców. Z danych Naczelnej Izby Lekarskiej na koniec lutego 2021 r. wynika, że w Polsce jest obecnie 4 347 specjalistów z obszaru psychiatrii i 482 psychiatrów wieku rozwojowego. Zgodnie z raportem NIK brakuje także psychologów specjalizujących się w pracy z dziećmi i młodzieżą: brakuje ich nawet w 44 proc. polskich szkół.
Wydatki na opiekę psychiatryczną w Polsce
Jak wskazuje Joanna Szyman, wiceprezes zarządu Upper Finance: – Od lat psychiatria w Polsce jest zbyt nisko finansowana. Wydatki z budżetu NFZ uwzględnione w planie finansowym na opiekę psychiatryczną to ok. 3 mld PLN. Wydatki na psychiatrię stanowią zaledwie 3,04% wydatków NFZ na świadczenia opieki zdrowotnej, co jest bardzo niską wartością v. 6-8% w krajach Europy zachodniej. Wymagany poziom finansowania to minimum 5%, czyli powinny być to wydatki na poziomie ok. 4,5 mld PLN. Szacunkowo taki poziom finansowania psychiatria w Polsce osiągnie za kilka lat i to z uwzględnieniem wydatków prywatnych. A potrzeby już dziś są znacznie większe.
Skala zaburzeń psychicznych w Polsce
Pierwszym i najpełniejszym badaniem epidemiologicznym zaburzeń psychicznych, ilustrującym skalę zaburzeń psychicznych w Polsce, jest badanie EZOP, przeprowadzone zgodnie z metodologią Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) we współpracy z Konsorcjum World Mental Health (WMH).
Stwierdzono w nim, że w badanej populacji przynajmniej jedno zaburzenie – z 18 definiowanych w klasyfikacjach (ICD-10 i DSM-IV) – można rozpoznać w ciągu życia u 23,4% osób!. Wśród nich 25% doświadczała więcej niż jednego z badanych zaburzeń, a 20% osób – trzech i więcej zaburzeń.
Do najczęstszych zaburzeń psychicznych należą te związane z używaniem substancji psychoaktywnych (12,8%), w tym nadużywanie i uzależnienie od alkoholu (11,9%). Ten problem dotyczył przed pandemią ponad 3 mln osób.
Kolejna grupa zaburzeń pod względem rozpowszechnienia to zaburzenia nerwicowe. Ogółem wszystkie postacie zaburzeń nerwicowych dotyczą około 10% badanej populacji. Ekstrapolacja danych na populację polską pozwala oszacować liczbę osób dotkniętych tymi zaburzeniami na 2,5 mln.
Depresja, niezależnie od stopnia jej ciężkości, zgłaszana była przez 3% badanych.
Impulsywne zaburzenia zachowania (zaburzenia opozycyjno-buntownicze, zachowania eksplozywne), które mogą sygnalizować lub poprzedzać szereg innych stanów klinicznych, rozpoznawano u 3,5% respondentów. Ekstrapolacja wyników na populację Polaków pozwala oszacować liczbę osób dotkniętych tymi zaburzeniami także na blisko 1 milion.
Małe wydatki na świadczenia a wysokie koszty pośrednie chorób psychicznych
Według raportu „Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania – synteza” Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny jedną z najważniejszych przyczyn utraconych lat życia w zdrowiu z powodu ograniczonej sprawności stanowią w Polsce zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania. Stanowią drugą wśród mężczyzn i trzecią wśród kobiet grupę przyczyn odpowiedzialną odpowiednio za 17% i 14,4% utraconych lat życia w zdrowiu z powodu ograniczonej sprawności wśród mieszkańców Polski.
Koszty pośrednie mogą przekraczać 30 mld PLN. Są to koszty związane z absencjami, czy niezdolnością do pracy.
Wzrost skali problemów w czasie pandemii Covid-19
- Pandemia zmieniła nasz świat w sposób gwałtowny. Wszyscy wiemy, że życie po pandemii będzie inne, a obecnie stale towarzyszy nam stres – o własne zdrowie, niepokój o bliskich, ale także o przyszłość. Te sytuacje wpłynęły na zwiększone zapotrzebowanie na specjalistyczną opiekę w zakresie zdrowia psychicznego – podkreśla Joanna Szyman.
Z raportu ZUS wynika, że w 2020 r. wystawiono 1,5 mln zwolnień lekarskich, a łączna liczba absencji chorobowej to 27,7 mln dni. W stosunku do roku 2019 nastąpił wzrost liczby zaświadczeń z tytułu zaburzeń psychicznych aż o 25 proc. oraz wzrost liczby dni absencji chorobowej o 37 proc. w stosunku do 2019 r. Główne przyczyny zwolnień dotyczyły ciężkiego stresu i zaburzeń adaptacyjnych, epizodów depresyjnych oraz zaburzeń lękowych.
Nie tylko nastąpił wzrost liczby zwolnień z tytułu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania, ale też wydłużyła się przeciętna długość na jaką wystawiano zaświadczenia lekarskie – w 2020 r. do 19 dni, podczas gdy w 2019 r. było to 17-18 dni. Ze zwolnień korzystają głównie osoby w wieku 30-49 lat.
Rosnącą skalę problemu coraz mocniej odczuwają pracodawcy. Dlatego coraz chętniej poszukują pakietów opieki medycznej w zakresie wsparcia psychicznego dla pracowników. Takie pakiety są dostępne są w sektorze opieki prywatnej. Zapotrzebowanie dotyczy nie tylko opieki ambulatoryjnej ale coraz również opieki szpitalnej.
Inwestycje prywatne mogą wzmocnić opiekę psychiatryczną w Polsce
Skala wyzwań w obszarze zdrowia psychicznego staje się impulsem do prywatnych inwestycji w tym segmencie. Najbardziej zaawansowany prywatny projekt opieki psychiatrycznej zbudował fundusz Allenort Capital Fund, któremu udało się nie tylko rozwinąć sieć placówek, liczącą już 5 klinik dedykowanych zdrowiu psychicznemu, ale także uruchomić z sukcesem pierwszy prywatny szpital w Warszawie, świadczący kompleksowa opiekę w obszarze zdrowia psychicznego. Szpital tworzy blisko 80-osobowy zespół specjalistów, lekarzy psychiatrów, psychoterapeutów, psychologów, pielęgniarek oraz innych specjalistów. Łączenie w Klinikach Terapii Allenort pracuje ponad 200 specjalistów z obszaru zdrowia psychicznego. Dotychczas Szpital Allenort przyjął ponad 600 pacjentów. Ci cenią sobie przede wszystkim dostępność, intymność oraz kompleksowość tej opieki. W jednym miejscu mogą liczyć na diagnozę, leczenie oraz terapię. Taki model zintegrowanej, personalizowanej opieki wzorowany na najlepszych europejskich ośrodkach pozwala na znakomite skrócenie czasu pobytu pacjenta w szpitalu. Średni czas pobytu pacjenta w ośrodku Allenort wynosi 10-14 dni.
– W Polsce średni pobyt pacjentów w szpitalu z powodu chorób psychicznych wynosił średnio 35 dni, podczas gdy w Belgii, Irlandii i Holandii odpowiednio – 9, 12 i 13 dni. Efektywny model opieki wdrożony w Szpitalu Allenort jest doceniany przede wszystkich przez osoby aktywne zawodowo, którym choroba utrudnia funkcjonowanie w pracy. Największą grupę pacjentów – aż 39% – stanowią osoby pomiędzy 31 a 49 rokiem życia. Drugą grupą są osoby pomiędzy 50 a 65 rokiem życia – dodaje Joanna Szyman.
Prywatne leczenie
Pobyty w szpitalu są płatne. W porównaniu z cenami w prywatnych ośrodkach psychiatrycznych w Europie zachodniej ceny są bardzo konkurencyjne. Stąd też ze szpitala Allenort korzystają również pacjenci z zagranicy. W sumie z opieki szpitala korzystają pacjenci z całej polski, a aż 40% stanowią osoby z poza województwa mazowieckiego.
Szpital Allenort zapewnia pełną diagnostykę psychiatryczną i psychologiczną, a jej wynik ma decydujący wpływ na podjęcie dalszych kroków terapeutycznych. Szpital przygotowany jest do kompleksowej, wykwalifikowanej pomocy dorosłemu pacjentowi z zaburzeniami psychicznymi, niezależnie od postawionej diagnozy. W szpitalu mogą znaleźć pomoc pacjenci wymagający leczenia zaburzeń nastroju (afektywnych), zaburzeń nerwicowych, związanych ze stresem i pod postacią somatyczną, pacjenci cierpiący na schizofrenię oraz zaburzenia osobowości. Szpital posiada jedne z najbardziej doświadczonych w Polsce zespołów zajmujących się leczeniem zaburzeń związanych z zażywaniem substancji psychoaktywnych, alkoholu i leków. Kliniki Terapii Allenort wykorzystują również nowoczesne, zaawansowane rozwiązania technologiczne, w tym TMS w obszarze leczenia depresji lekoopornej.
Szanse na rozwój dostrzegają zarówno firmy technologiczne, jak i lekarze widzą potrzebę tworzenia narzędzi m.in. do monitorowania stanu zdrowia swoich pacjentów. Po pandemii można spodziewać się wzrostu liczby aplikacji i rozwiązań pozwalających na zdalną opiekę nad pacjentem.
Szacuje się, że w ciągu najbliższych 2 lat przychody firm, które tworzą rozwiązania technologiczne w obszarze psychiatrii i psychoterapii, mogą wzrosnąć nawet kilkusetkrotnie.
Technologii wspomagających konkretnie psychiatrię nie ma obecnie zbyt wiele. Jest zdecydowanie więcej narzędzi dla psychologów i psychoterapeutów, np. CBT Thought Diary, czy polska aplikacja Therapify.
