7 listopada 2019 r. weszła w życie nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego (dalej „KPC”). Wprowadzone zmiany dotyczą całej procedury, jednak prawdziwa rewolucja odnosi się do postępowania gospodarczego. Ustawa przywraca jego odrębność, wprowadzając przy tym szereg nowych, dotychczas nieznanych polskiemu KPC rozwiązań. Jedną ze zmian o prawdziwie fundamentalnym znaczeniu jest wprowadzenie tzw. umowy dowodowej, która pozwoli stronom procesu zdecydować, co może być dowodem w sprawie, a co będzie pozbawione mocy dowodowej. To nowe narzędzie może znacznie utrudnić dowodzenie w postępowaniu, ale jego przemyślane wykorzystanie może także pomóc w uzyskaniu korzystnego rozstrzygnięcia.
Na skróty:
Na czym polega umowa dowodowa?
Zgodnie z art. 4589 § 1 KPC „w postępowaniu gospodarczym strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy (umowa dowodowa)”.
Przepis ten pozwala wprowadzać uzależnione jedynie od woli stron ograniczenia dowodowe, jednak nie w każdym postępowaniu. Zawarcie takiej umowy jest możliwe jedynie w sprawach gospodarczych, a więc przede wszystkim w sporach ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej.
Umowa może wyłączać jedynie określone dowody w sprawie z określonego stosunku prawnego. To sprawia, że umowa dowodowa musi zostać odpowiednio doprecyzowana. Konieczne jest wskazanie konkretnych dowodów lub ich kategorii, które nie będą mogły zostać wykorzystane w postępowaniu. Dodatkowo takie wyłączenie znajdzie zastosowanie jedynie w określonej, jednoznacznie sprecyzowanej sprawie wyznaczanej przez dany stosunek prawny. Nie jest więc możliwe zawarcie ogólnej umowy dowodowej odnoszącej się do wszystkich spraw między przedsiębiorcami.
Należy także pamiętać, że umowa może dotyczyć stosunków prawnych powstałych w drodze umowy, nie zaś wynikających np. z czynów niedozwolonych popełnionych przez jedną ze stron.
Wymogi formalne
Przepisy wprowadzają także szczególne regulacje dotyczące tego, jak umowa dowodowa może zostać zawarta. Zgodnie z art. 4589 § 2 KPC umowę dowodową zawiera się na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem. Jednocześnie, w myśl § 3 wskazanego artykułu umowa dowodowa zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważna.
Wskazane regulacje to kolejne ograniczenia, które mają sprawić, że umowa będzie zawierana z większą rozwagą oraz ograniczy możliwość jej stosowania jedynie na korzyść jednej ze stron. Zgodnie bowiem z tymi regulacjami umowa dowodowa nie zostanie zawarta np. w korespondencji e-mailowej. Nie będzie także możliwości wprowadzenia szczególnych zastrzeżeń, które sprawią, że powołanie się na nią będzie możliwe jedynie w razie wystąpienia określonych, korzystnych dla jednej ze stron okoliczności.
Kiedy powołać się na umowę dowodową?
Ustawa nie wskazuje, kiedy strony powinny zawrzeć umowę dowodową. Może to więc nastąpić zarówno w trakcie rozpoczynania współpracy (np. w umowie regulującej jej zasady), w trakcie sporów przedsądowych, jak też już w postępowaniu przed sądem. Wówczas jednak objęcie umową dowodu przeprowadzonego przed jej zawarciem nie pozbawia go mocy.
Ustawa ogranicza jednak możliwość podniesienia zarzutu nieważności lub bezskuteczności umowy dowodowej, który zgodnie z 4589 § 4 KPC można podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym – najpóźniej w następnym piśmie albo na najbliższym posiedzeniu.
Umowę można spożytkować z korzyścią dla siebie
Umowa dowodowa daje nowe możliwości ustalania strategii postępowania oraz prowadzenia sporu, i to nie tylko w postępowaniu sądowym. Odpowiednie wskazanie niedopuszczalnych w procesie dowodów może sprawić, że druga strona będzie dużo rozważniej sięgała po pozew. Umowa może także znacznie ułatwić wygraną przed sądem, gdy nie pozwoli przeciwnikowi procesowemu wykazać istotnej dla niego okoliczności. Dobrze przewidując możliwy przebieg potencjalnego sporu, już w chwili rozpoczynania współpracy można więc postarać się o zwiększenie swoich szans na pozytywne rozstrzygnięcie.
Dodatkowo ustawa daje przewagę przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi. Zgodnie z art. 4586 § 1 KPC przepisy dotyczące postępowania gospodarczego, a więc także dotyczące umowy dowodowej, mogą zostać wyłączone w danej sprawie na wniosek osoby, która nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną. Wówczas sąd będzie stosował przepisy KPC z pominięciem odrębności przewidzianych dla tego postępowania. Ci przedsiębiorcy mogą więc zapewnić sobie przewagę, sprawiając, że regulacje znajdą zastosowanie tylko w tych sporach, w których będzie to dla nich korzystne.
Nowy mechanizm należy stosować z rozwagą
Nowe regulacje mogą przyczynić się także do usprawnienia postępowania. Strony, ustalając z góry sposób, w jaki można dowodzić przed sądem okoliczności związanych z daną umową, wyłączają możliwość powoływania szeregu dowodów prowadzących do wydłużenia postępowania i zwiększenia jego kosztów. Jednocześnie takie porozumienie, określając np., że przeprowadzenie dowodów z zeznań świadków czy korespondencji między stronami nie będzie możliwe, może skłonić do dokonania dokładniejszych ustaleń w pisemnej umowie przewidującej zasady współpracy.
Przedsiębiorcy, zawierając takie umowy, muszą mieć jednak na uwadze, że niosą one za sobą nie tylko korzyści, ale też ogromne ograniczenia. Umowa dowodowa sprawia, że udowodnienie wielu okoliczności może nie być możliwe. Tym samym, zawierając umowę dowodową, trzeba zawsze przewidywać jej konsekwencje i wpływ na potencjalne postępowanie. To zaś może okazać się niezwykle trudne, zwłaszcza gdy nie ma się dużego doświadczenia w prowadzeniu sporów sądowych.
Autor: radca prawny Robert Nogacki, Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.
