Jak podają eksperci Interdyscyplinarnego Centrum Analiz i Współpracy „Żywność dla Przyszłości” za raportem FAO z 2023 roku, wartość ukrytych, nieuwzględnionych w cenach żywności, kosztów środowiskowych i zdrowotnych obecnego systemu upraw i produkcji żywności sięgnęła 12,7 biliona dolarów[1]. Stanowi to niemal 10% globalnego PKB i przekłada się na 35 miliardów dolarów dziennie[2]. W latach 2016-2023, czyli na przestrzeni 7 lat, koszty te wzrosły aż o 9%[3]. Przypadający na 16 października Światowy Dzień Żywności to okazja do zwrócenia uwagi na konieczność podjęcia działań już dziś, aby ograniczyć wpływ produkcji żywności na zasoby przyrodnicze, wodne oraz zdrowie konsumentów.
Na wartość ukrytych kosztów środowiskowych i zdrowotnych składają się m.in. koszty związane z degradacją środowiska (ok. 3 bln dolarów) oraz koszty obciążenia chorobami wynikającymi z niewłaściwej diety (ok. 9,3 bln dolarów)[4]. Intensywna działalność rolnicza negatywnie wpływa na dostęp do czystego powietrza, zasoby wodne, różnorodność biologiczną, ale też kondycję zdrowotną społeczeństw. – Rolnictwo intensywne degraduje bazę przyrodniczą, która jest podstawą produkcji żywności. Jednocześnie różne źródła wskazują, że 25-37% emisji gazów cieplarnianych pochodzi z sektora rolno – spożywczego, a rolnictwo wykorzystuje 70 proc. wody pitnej – podkreśla dr hab. inż. Zbigniew Karaczun z Interdyscyplinarnego Centrum Analiz i Współpracy „Żywność dla Przyszłości”, współautor raportu „Talerz Przyszłości”.
Na skróty:
Zasoby przyrodnicze to podstawa bezpieczeństwa żywnościowego
Na poziomie unijnym w 2023 roku wartość kosztów systemu rolno-spożywczego wyniosła 1,82 biliona dolarów[5], z czego 284 miliardy dolarów wynosiły straty środowiskowe[6]. 1,54 biliona dolarów (84%) to straty produktywności wynikające z niewłaściwych nawyków żywieniowych[7]. – Mimo większej świadomości dotyczącej zmiany klimatu, produkcja rolna zarówno w Polsce, Unii Europejskiej, jak i na świecie generuje coraz wyższe koszty środowiskowe – wskazuje dr hab. inż. Zbigniew Karaczun. – Jeśli w systemie produkcji rolno-spożywczej nie dokonamy natychmiastowych zmian, nie będziemy w stanie zapewnić bezpieczeństwa żywnościowego obecnemu i przyszłym pokoleniom, a zasoby przyrodnicze wyczerpią się. Produkcja rolna będzie zagrożona, a koszty poniesie społeczeństwo. Nie tylko w wymiarze finansowym, obejmującym wzrost cen produktów spożywczych, ale także w wymiarze środowiskowym oraz zdrowotnym – dodaje.
Cała nadzieja w diecie?
Wyniki badań wskazują bowiem, że w ciągu roku nieodpowiednia dieta jest przyczyną 11 milionów zgonów na całym świecie oraz prowadzi do utraty 255 milionów lat życia[8], które mogłyby być przeżyte w pełnym zdrowiu (wskaźnik DALY[9]). Nieprawidłowe nawyki żywieniowe wpływają na zwiększenie ryzyka chorób układu krążenia, cukrzycy typu II, chorób neurodegeneracyjnych, otyłości czy też niektórych nowotworów. Jeżeli obecne tendencje się utrzymają, przewiduje się, że do 2060 roku ekonomiczne skutki nadwagi i otyłości wzrosną do ponad 3% PKB na całym świecie. Według szacunków Najwyżej Izby Kontroli, w 2022 roku w Polsce wydatki bezpośrednio związane z otyłością wyniosły około 9 miliardów złotych. Z danych OECD wynika, że leczenie tej choroby i jej powikłań pochłania jedną piątą budżetu przeznaczonego na ochronę zdrowia. – Jak pokazują m.in. wyniki badań przedstawionych w naszym raporcie „Talerz przyszłości”, nawyki żywieniowe Polaków znacząco odbiegają od aktualnych krajowych zaleceń zdrowego żywienia oraz założeń korzystnej dla zdrowia i środowiska diety planetarnej. Poziom świadomości i chęć zmian w tym zakresie również nie napawają optymizmem – komentuje dr Katarzyna Wolnicka, konsultantka merytoryczna think tanku Żywność dla Przyszłości.
Czy jest szansa na zmianę?
Eksperci upatrują zmiany w edukacji, m.in. na temat stosowania na co dzień diety planetarnej, zakładającej w skali globalnej zmniejszenie o połowę spożycia czerwonego mięsa i cukru oraz podwojenie spożycia owoców, warzyw i nasion roślin strączkowych oraz orzechów. – Z wyników badań opublikowanych w American Journal of Clinical Nutrition, przeprowadzonych w okresie 34 lat, na próbie ponad 200 000 mężczyzn i kobiet, początkowo wolnych od poważnych chorób przewlekłych, w wieku 27 do 70 lat z USA wynika, że wysoka zgodność sposobu żywienia z zasadami diety planetarnej zmniejsza ryzyko przedwczesnej śmieci – dodaje dr Katarzyna Wolnicka.
Eksperci think tanku podczas zbliżającego się Europejskiego Forum Nowych Idei (EFNI), w ramach autorskiej ścieżki Żywność dla Przyszłości, poprowadzą cykl debat na temat pożądanych kierunków transformacji sektora rolno – spożywczego. Zaprezentują także wyniki monetyzacji obecnego systemu produkcji żywności oraz opiszą wpływ obecnych wyborów żywieniowych i całego systemu na dwa aspekty – środowiskowy oraz społeczny. Debaty z udziałem naukowców, przedstawicieli biznesu, edukatorów środowiskowych czy reprezentantów władz państwowych będą dotyczyć bezpieczeństwa żywnościowego, rolnictwa regeneratywnego, przeciwdziałania marnowaniu żywności, edukacji na temat zrównoważonego żywienia, wpływu działań organizacji z zakresu ESG na społeczeństwo i środowisko oraz wyborów dietetycznych dotyczących produktów roślinnych i pochodzenia zwierzęcego. Głos prelegentów skonfrontowany zostanie z wiedzą i oczekiwaniami młodego pokolenia, zidentyfikowanymi podczas warsztatów „Żywność przyszłości oczami młodych” zrealizowanych przez think tank z grupą uczniów ze szkoły ponadpodstawowej.
Żywność dla Przyszłości to pionierska platforma badawczo-ekspercka, która łączy tematy zdrowia i odpowiedniego żywienia z troską o środowisko i bezpieczeństwo żywnościowe. Wśród założycieli think tanku, są: dr. hab. inż. Zbigniewa Karaczun, prof. dr hab. Ewelina Hallmann oraz Monika Borycka. Konsultantką merytoryczną jest dr Katarzyna Wolnicka. Eksperci prowadzą interdyscyplinarne badania w obszarze przyszłości żywienia i jego wpływu na zdrowie Polaków i środowisko naturalne.
Inicjatorem powołania think tanku jest grupa spółek DANONE, która dostarcza wiedzę w zakresie żywieniowych zachowań konsumenckich. Zaangażowanie w rozwój tej inicjatywy, to kolejny etap realizacji przez spółki DANONE podwójnego zobowiązania na rzecz zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego, w tym pozytywnego wpływu na zdrowie ludzi i kondycję planety, a także strategii One Planet. One Health, w ramach której firma zachęca konsumentów do podejmowania właściwych wyborów żywieniowych – dobrych zarówno dla zdrowia, jak i środowiska.
Raport „Talerz Przyszłości” można pobrać tu: https://www.bit.ly/3MXe38S
Autorzy raportu
Prof. Ewelina Hallmann jest profesorem nauk rolniczych w zakresie technologii żywności i żywienia, specjalizuje się w tematyce żywności ekologicznej. Jako pracownik Instytutu Nauk o Żywieniu Człowieka SGGW, Katedry Żywności Funkcjonalnej i Ekologicznej drobiazgowo bada różnice pomiędzy żywnością ekologiczną oraz tą pochodzącą z produkcji konwencjonalnej. Szczególną uwagę poświęca także wpływowi żywności ekologicznej na zdrowie ludzi i zwierząt, rozwojowi rolnictwa ekologicznego oraz promowaniu wiedzy na temat żywności ekologicznej. Pomysłodawczyni nowoczesnych metod analizy żywności. W pracy dydaktycznej stara się pokazywać studentom, że dobór odpowiednich narzędzi, technik i metod badawczych jest kluczowy dla otrzymania rzetelnych informacji o analizowanym surowcu czy produkcie. Profesor Ewelina Hallmann jest współrealizatorką krajowych i międzynarodowych projektów badawczych oraz autorką ponad 240 naukowych i popularnonaukowych publikacji.
Dr hab. inż. Zbigniew Karaczun jest profesorem w Katedrze Ochrony Środowiska i Dendrologii SGGW w Warszawie. Prowadzi badania w zakresie polityki klimatycznej i ekologicznej, integracji ich celów do polityki rolnej i strategii rozwoju gospodarczego, a także dotyczące procesu europeizacji polskiej polityki ochrony środowiska oraz zarządzania ochroną środowiska. Jest współzałożycielem Climate Action Network Central and Eastern Europe (CAN CEE) i Koalicji Klimatycznej. Był m.in. doradcą ds. integracji europejskiej w Ministerstwie Środowiska oraz kierownikiem merytorycznym w zespole przygotowującym Program Ochrony Środowiska dla m.st. Warszawy. Współpracuje m.in. z FAO, US AID, Bankiem Światowym i Komisją Europejską. Autor i współautor ponad 350 publikacji.
Dr Katarzyna Wolnicka jest specjalistką dietetyki, autorką krajowych zaleceń żywieniowych w postaci „Talerza zdrowego żywienia” i materiału „W 3 krokach do zdrowia”. Współtworzyła wiele publikacji i poradników dotyczących roli żywienia w profilaktyce i terapii chorób dietozależnych. Wieloletnia ekspertka Instytutu Żywności i Żywienia włączonego do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – PIB oraz koordynatorka Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej. Aktualnie zajmuje się m.in. opracowywaniem i upowszechnianiem zaleceń żywieniowych, koordynacją projektów z zakresu edukacji żywieniowej, oceną stanu odżywienia i sposobu żywienia.
Monika Borycka jest badaczką trendów, analityczką innowacji, założycielką i CEO TrendRadar, pod szyldem którego przybliża wiedzę o przyszłości i trendwatchingu. Pomaga firmom i organizacjom zrozumieć przyszłość i przygotować się na nadchodzące zmiany. Wykładowczyni, opiekunka merytoryczna studiów Trendwatching & Future Studies na Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Przez ponad 13 lat pracowała w zespołach digitalowych największych ogólnopolskich stacji telewizyjnych, gdzie zajmowała się m.in. trendwatchingiem, a także analizą i wdrażaniem innowacji.
[1] Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), „The State of Food and Agriculture 2023. Revealing the true cost of food to transform agrifood systems”, Rzym 2023. Dane wyrażone w kosztach z 2020 roku. PPP – parytet siły nabywczej (ang. purchasing power parity) – względna wartość danej waluty wyliczona poprzez porównanie cen sztywno ustalonego koszyka towarów i usług w różnych państwach w tym samym czasie, wyrażonych w walutach tych państw. Ułatwia dokonywanie porównań standardów życia w różnych państwach.
[2] Tamże. Dane wyrażone w cenach z 2020 roku.
[3] Tamże. Dane wyrażone w cenach z 2020 roku.
[4] Tamże. Dane wyrażone w cenach z 2020 roku.
[5] Tamże. Dane wyrażone w cenach z 2020 roku.
[6] Tamże.
[7] Tamże.
[8] GBD 2017 Diet Collaborators, “Health effects of dietary risks in 195 countries, 1990–2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017”, The Lancet, Volume 393, Issue 10184, 1958 – 1972.
[9] Disability-adjusted life years (DALYs) (who.int)
