W ostatnich latach zmniejsza się liczba osób podejmujących studia II stopnia. Wzbudza to niepokoje w szkołach wyższych, które obawiają się o spadek atrakcyjności studiów magisterskich w porównaniu do innych opcji, w tym podjęcia pracy zawodowej. W związku z nasilonym zainteresowaniem uczelni problematyką przejścia między studiami pierwszego i drugiego stopnia, eksperci z Ośrodka Przetwarzania Informacji (OPI) wzbogacili Ogólnopolski system monitorowania Ekonomicznych Losów Absolwentów szkół wyższych (ELA) o nowe dane. Potwierdzają one, że za mniejsze zainteresowanie studiami magisterskimi odpowiadają przede wszystkim zmiany demograficzne, a nie gorsza oferta edukacyjna uczelni i zmiana wzorców zachowań absolwentów studiów licencjackich. Nowe funkcje ELA dostępne są dla wszystkich na stronie ela.nauka.gov.pl od 16 listopada 2023 roku.
– Ogólnopolski system monitorowania Ekonomicznych Losów Absolwentów szkół wyższych (ELA) spełnia bardzo wiele funkcji. Informacje o pozycji na rynku pracy osób, które ukończyły dany etap edukacyjny, są ważną składową analiz efektów kształcenia – mówi Minister Edukacji i Nauki Przemysław Czarnek.
– Każdego roku, na przełomie wiosny i lata, system ELA prezentuje wyniki charakteryzujące losy zawodowe absolwentów szkół wyższych i osób, które uzyskały stopień doktora. Jesienią dane te są uzupełniane o informacje dotyczące studentów i doktorantów oraz o zestawienia przygotowywane na użytek rankingów międzynarodowych. Adresatami wiosenno-letnich odsłon systemu ELA są przede wszystkim kandydaci na studia oraz studenci, którzy dzięki wynikom ELA mogą bardziej świadomie kształtować swoje decyzje edukacyjne. Natomiast jesienne odsłony ELA zainteresują przede wszystkim władze uczelni, które mogą wykorzystać otrzymane wyniki w swojej działalności zarządczej – dodaje szef MEiN.
– Stale rozwijamy system ELA i wprowadzamy nowe funkcje. Jest on jednym z flagowych narzędzi IT opracowanych przez ekspertów OPI. W jesiennej edycji ELA poszerzyliśmy zakres analiz o wskaźniki charakteryzujące procesy przejścia między studiami pierwszego i drugiego stopnia. Dane te są szczególnie pomocne dla władz polskich uczelni, które mogą wykorzystać otrzymane wyniki w swojej działalności zarządczej. Nowy moduł będzie w przyszłości rozwijany, by ułatwić uczelniom diagnozę tego zjawiska i dostosowanie swoich strategii do zachodzących zmian – mówi dr inż. Jarosław Protasiewicz, dyrektor Ośrodka Przetwarzania Informacji.
Prawie 30 tysięcy studentów mniej
Dane dostępne w systemie ELA pokazują, że od kilku lat spada liczba osób, które rozpoczynają studia II stopnia. W 2021 r. osób tych było niemal o 30 tysięcy mniej niż w 2015 r. Jest to duży problem dla władz uczelni, które borykają się z utratą studentów.
– Analizując dane z systemu ELA widzimy, że odsetek osób kontynuujących studia II stopnia w porównaniu do liczby absolwentów jest stabilny w czasie. Łącznie około 70% absolwentów studiów I stopnia kontynuuje naukę na studiach II stopnia. Oznacza to, że obserwowany spadek liczby kandydatów wynika z przyczyn demograficznych, a nie ze zmiany wzorców zachowań absolwentów – mówi dr hab. Mikołaj Jasiński, ekspert Ośrodka Przetwarzania Informacji.
Z danych ELA wynika także, iż studia II stopnia podejmowane są najczęściej od razu po uzyskaniu dyplomu licencjata. Prawie dwóch na trzech absolwentów podejmuje studia II stopnia bez przerwy w edukacji. W kolejnych latach po dyplomie udział absolwentów studiów licencjackich podejmujących studia II stopnia jest bardzo niewielki i maleje z każdym rokiem upływającym od otrzymania dyplomu. Mniej niż jeden procent absolwentów decyduje się na podjęcie studiów II stopnia pięć lat po dyplomie. Jest to zjawisko niezmienne w czasie – występujące na podobnym poziomie dla wszystkich obserwowanych w ELA roczników absolwentów studiów I stopnia.
Kto najchętniej kontynuuje naukę po studiach licencjackich?
O ile ogółem procent absolwentów studiów pierwszego stopnia kontynuujących naukę się nie zmienia, to w poszczególnych dziedzinach kształcenia obserwujemy różnice.
– Zwracają uwagę dwa zjawiska. Po pierwsze, absolwenci studiów pierwszego stopnia w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych są najbardziej skłonni podejmować studia drugiego stopnia. Jednakże skłonność ta maleje w przypadku kolejnych roczników absolwentów – mówi dr Marek Bożykowski, ekspert Ośrodka Przetwarzania Informacji. – Po drugie, w 2016 roku absolwenci studiów pierwszego stopnia w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu odnotowali skokowy wzrost zainteresowania studiami drugiego stopnia. Dzięki systemowi ELA można sprawdzić, że za ten wzrost odpowiedzialne były decyzje osób, które ukończyły pielęgniarstwo oraz położnictwo na poziomie licencjackim – dodaje ekspert OPI.
Aby lepiej zrozumieć uwarunkowania decyzji pielęgniarek i położnych warto zauważyć, że właśnie przed 2016 rokiem zarobki absolwentów i absolwentek studiów pielęgniarskich i położniczych pierwszego stopnia były podobne do zarobków uzyskiwanych po studiach drugiego stopnia. Od 2016 roku zróżnicowanie ich zarobków w zależności od stopnia ukończonych studiów wyraźnie wzrosło. Zbiega się to w czasie z pojawieniem się nowych regulacji, które nadają absolwentom studiów drugiego stopnia kierunków pielęgniarstwo i położnictwo m.in. uprawnienia do samodzielnego wystawiania recept.
Siła przyciągania uczelni
Eksperci OPI postanowili również zweryfikować, czy absolwenci kontynuują naukę na tych samych uczelniach, na których uzyskali dyplom studiów pierwszego stopnia. Aby to sprawdzić, w ramach systemu ELA ocenili, jaki procent osób podejmujących studia drugiego stopnia kształci się na tej samej uczelni, na której ukończyły studia pierwszego stopnia. Jest to miara siły przyciągania przez uczelnie własnych absolwentów z licencjatem na studia drugiego stopnia.
– W pierwszym roku po dyplomie ponad trzy czwarte osób z licencjatem, które podejmują jakiekolwiek studia drugiego stopnia, wybiera studia na swojej macierzystej uczelni. W kolejnych latach po dyplomie ten wskaźnik maleje – siła przyciągania uczelni słabnie, co pozostaje zgodne z intuicją – mówi dr hab. Agnieszka Chłoń-Domińczak, prof. SGH, ekspertka Ośrodka Przetwarzania Informacji. – Siła przyciągania własnych absolwentów studiów pierwszego stopnia jest zróżnicowana w przypadku poszczególnych dziedzin kształcenia. Swoją macierzystą uczelnię jako miejsce dalszych studiów najrzadziej wybierają absolwenci studiów pierwszego stopnia z dziedziny nauk medycznych i nauk o zdrowiu (68%). Stanowi to niewątpliwe wyzwanie dla uczelni prowadzących takie kierunki. Natomiast w dziedzinach nauk rolniczych, inżynieryjno-technicznych oraz nauk ścisłych i przyrodniczych ponad 80% absolwentów kontynuujących kształcenie wybrało uczelnie macierzyste – podsumowuje ekspertka OPI.
Dane zgromadzone w systemie ELA pokazują, że zjawisko to jest znacznie zróżnicowane między uczelniami. Warto więc, aby szkoły wyższe sprawdzały zarówno poziom siły przyciągania własnych absolwentów w kolejnych latach po dyplomie, jak i dynamikę zmiany tego poziomu.
Ogólnopolski system monitorowania Ekonomicznych Losów Absolwentów szkół wyższych (ELA)
System ELA został stworzony i jest prowadzony przez Ośrodek Przetwarzania Informacji – Państwowy Instytut Badawczy (OPI PIB) na zlecenie Ministerstwa Edukacji i Nauki (MEiN). Dostarcza wiarygodnych informacji o sytuacji absolwentów polskich uczelni na rynku pracy. Bazuje on na danych, które już od dawna gromadzone są w rejestrach publicznych. ELA czerpie dane z innego systemu rozwijanego również w OPI PIB, czyli z POL-onu oraz wykorzystuje informacje z rejestru osób objętych ubezpieczeniem społecznym, który jest prowadzony przez ZUS. Najświeższe dane dotyczą osób, które ukończyły studia w 2021 r. i obejmują okres co najmniej 12 miesięcy aktywności zawodowej po uzyskaniu dyplomu (do grudnia 2022 r.) Daje to czas absolwentom na zdobycie często pierwszych doświadczeń zawodowych. Wszystkie dane przetwarzane przez system są zanonimizowane oraz wdrożone zostały odpowiednie mechanizmy, które gwarantują bezpieczeństwo. System jest bardzo nowoczesny i przyjazny dla użytkownika. Posiada narzędzia pozwalające m.in. na generowanie raportów, rankingów i infografik, zgodnie z potrzebami użytkownika. Dostępna jest także darmowa aplikacja na urządzenia mobilne. System ELA jest finansowany ze środków Ministra Edukacji i Nauki.