Samo objęcie funkcji prezesa zarządu spółki nie może powodować automatycznego przyjęcia na siebie odpowiedzialności karnej za cudze działania – stwierdził Rzecznik Praw Obywatelskich, informując 27 maja 2024 r. o wniesieniu skargi kasacyjnej na korzyść prezesa spółki, którego sąd skazał za nieodprowadzenie zaliczek na podatek dochodowy, powstałych w okresie gdy nie objął jeszcze funkcji.
Odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania spółki
Stosownie do przepisu art. 9 § 3 Kodeksu karnego skarbowego, za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiedzialność jak sprawca ponosi również ten, kto na podstawie umowy, przepisu, decyzji organu, lub faktycznego wykonywania, zajmuje się sprawami gospodarczymi, zwłaszcza finansowymi danego podmiotu. Jak stanowi art. 38 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, płatnicy przekazują do 20 dnia każdego miesiąca zaliczki na PIT na rachunek urzędu skarbowego. A zgodnie z art. 31 Ordynacji podatkowej, podmioty będące płatnikami lub inkasentami są zobowiązane wyznaczyć osoby, do których obowiązków należy obliczanie, pobieranie i terminowe wpłacanie podatków.
Skazanie prezesa spółki i skarga Rzecznika
W oparciu o te ww. przepisy, a także art. 77 § 2 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s., sąd rejonowy w 2011 roku skazał na grzywnę prezesa jednej ze spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Uznał, że obejmując stanowisko prezesa przyjął na siebie odpowiedzialność za terminowe wpłaty zaliczek na PIT.
Skazany nie wniósł sprzeciwu, ale zaskarżyć ww. wyrok postanowił Rzecznik Praw Obywatelskich. Zarzucił mu m.in. rażące naruszenie prawa procesowego, w tym art. 500 § 1 i 3 Kodeksu postępowania karnego. Pierwszy z paragrafów stanowi, że sąd może wydać wyrok nakazowy w sprawach, w których na podstawie zebranego materiału uznano, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Drugi, że sąd może wydać wyrok nakazowy tylko wówczas, gdy w oparciu o zebrany materiał dowodowy można stwierdzić, że okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości. A zdaniem RPO w tej sprawie tak nie było.
Odpowiedzialność za cudze działania
W spółce z ograniczoną odpowiedzialności osobami odpowiedzialnymi za sprawy gospodarcze, finansowe, są zasadniczo członkowie zarządu, w szczególności jej prezes. Oskarżony objął funkcję prezesa w październiku 2010 i sprawował ją tylko przez 3 dni, podczas gdy poniósł odpowiedzialność za sporne zaliczki na PIT nieodprowadzone za okres od stycznia do grudnia 2009 roku. Zebrany materiał dowodowy nie potwierdza, aby przed wyborem na to stanowisko był członkiem zarządu, lub też pełnił inną funkcję, z której wynikałaby jego odpowiedzialność za terminowe wpłaty zaliczek na PIT. Nie sposób więc uznać go za osobę wykonującą w imieniu spółki obowiązki płatnika, czy też zobowiązaną na innej podstawie do prowadzenia spraw gospodarczych spółki w okresie, w którym nie odprowadzono zaliczek.
Występujący w sprawie w roli oskarżyciela publicznego urząd skarbowy podnosił, że osoba obejmująca kierownictwo nad spółką powinna zdawać sobie sprawę z jej sytuacji finansowej, w tym z istnienia zaległości podatkowych. RPO nie zgodził się jednak, by samo objęcie funkcji prezesa skutkowało przejęciem na siebie odpowiedzialności karnej za cudze działania lub zaniechania, do których doszło w okresie poprzedzającym powołanie go na stanowisko prezesa.
W obliczu tego, że w sprawie nie rozwiano wątpliwości, na kim w okresie objętym aktem oskarżenia spoczywał omawiany obowiązek podatkowy, zdaniem Rzecznika należało przeprowadzić postępowanie dowodowe w tym zakresie. Nie spełnione zatem zostały ustawowe przesłanki art. 500 § 1 i 3 K.p.k. dopuszczające wydanie wyroku nakazowego. Jak wskazał RPO, wyjaśnienie tych wątpliwości może wpłynąć na odmienne rozstrzygnięcie tej sprawy (komunikat Rzecznika Praw Obywatelskich z 27 maja 2024 r., II.510.201.2024).
Podsumowanie
Prezes zarządu spółki został skazany ponosząc chyba konsekwencje swojej niewiedzy co do obowiązujących przepisów prawa i granic swojej odpowiedzialności. Co gorsza taką niewiedzę wykazały też organy podatkowe i sąd w tej sprawie. Przepis art. 116 § 2 w zw. z art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej stanowi bowiem wyraźnie, że odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe powstałe w trakcie ich kadencji, a także zaległości, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu. Nie sposób więc było przypisać mu odpowiedzialności za sporne zobowiązania podatkowe, skoro pełnił funkcję prezesa spółki w okresie 28 – 31 października 2010 r. a zaległości w PIT powstały w okresie dwunastu miesięcy 2009, gdzie termin wpłaty za ostatni miesiąc 2009 r. upływał 20 stycznia 2010, a więc na 9 miesięcy przed objęciem fotela prezesa.
Autor: Robert Nogacki, radca prawny, partner zarządzający, Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w doradztwie prawnym, podatkowym oraz strategicznym dla przedsiębiorców