Przedsiębiorcy udzielając sobie pożyczek mogą w ich zakresie korzystać ze zwolnienia z opodatkowania VAT. Na mocy art. 43 ust. 22 ustawy o podatku od towarów i usług mogą jednak zrezygnować z tego zwolnienia – ale będzie to miało fundamentalny wpływ na opodatkowanie umowy podatkiem od czynności cywilnoprawnych.
Na skróty:
Pożyczka między spółkami
Spółka z o.o. chciała pożyczyć innej spółce pieniądze. Pożyczkobiorca był dla pożyczkodawcy podmiotem powiązanym z tej samej grupy kapitałowej. Obaj zarejestrowali się jako czynni podatnicy VAT. Pożyczka miała być udzielona jednorazowo, co podkreślała pierwsza ze spółek deklarując, że nie prowadzi ona zawodowej, profesjonalnej działalności pożyczkowej na wolnym rynku na rzecz innych podmiotów. Kwota pożyczki nie przekroczy 3% wartości aktywów spółki pożyczkodawcy, a jej obsługa nie będzie wymagać istotnego zaangażowania pracowników.
Obie spółki zapytały organ o skutki podatkowe w podatku od towarów i usług dla podejmowanej czynności udzielenia pożyczki. Czy transakcja podlegać będzie ustawie o VAT? Czy jeśli tak, to kwotę pożyczki należy wliczyć do obrotu przy obliczaniu proporcji, o której mowa w art. 90 ust. 3 ustawy o VAT?
Prawo do odliczenia VAT
Przedsiębiorcy nabywają towary i usługi, które wykorzystują potem w swojej działalności. Jeśli nabywają je z VAT-em, a później wykorzystują do czynności również podlegających temu opodatkowaniu, to przysługuje im prawo do odliczenia VAT z faktur zakupowych. Jednak część działalności firmy może nie podlegać, albo być zwolniona z VAT – wówczas w zakresie tej działalności firmie nie przysługuje prawo do obniżenia swojego zobowiązania w VAT.
Dokonując zakupów przedsiębiorcy muszą więc rozdzielić i wyodrębniać te wydatki, które wykorzystali do działalności opodatkowanej. W przypadku gdy przedsiębiorca nie jest w stanie wyodrębnić precyzyjnie kwoty VAT-u podlegającego odliczeniu, tzn. nie jest w stanie jednoznacznie ustalić, jaką część zakupu wykorzystał na potrzeby działalności opodatkowanej a jaką do działalności, w zakresie której nie przysługuje prawo do odliczenia, wtedy może zastosować tzw. proporcję.
Proporcja VAT
Zgodnie z art. 90 ust. 3 ustawy o VAT, proporcję ustala się jako udział rocznego obrotu z tytułu czynności, w związku z którymi przysługuje prawo do obniżenia VAT, w całkowitym obrocie uzyskanym z tytułu czynności, w związku z którymi przysługuje to prawo, oraz czynności, w związku z którymi takie prawo do obniżenia nie przysługuje. Proporcję ustala się procentowo w stosunku rocznym, na podstawie ubiegłorocznego obrotu.
Dla przedsiębiorców duże znaczenie ma więc wielkość rocznego obrotu. Uwzględniany jest on bowiem w mianowniku proporcji. Zatem im wyższy jest ten obrót, tym niższa proporcja VAT, a w rezultacie mniej podatku do odliczenia.
Odpłatne świadczenie w ramach działalności gospodarczej
Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w pierwszym kroku stwierdził, że opisana czynność udzielenia pożyczki spełnia definicję działalności gospodarczej. Między innymi, jak stanowi art. 15 ust. 2 zd. 2 ustawy o VAT, działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych. Zdaniem organu, przekazanie środków pieniężnych, a więc wartości niematerialnych, na określony czas i za wynagrodzeniem, którym jest oprocentowanie, spełnia cechy ciągłego wykorzystywania tych środków w celach zarobkowych. Udzielenie przez spółkę pożyczki, nawet jednorazowe, będzie więc stanowić odpłatne świadczenie usług podlegające opodatkowaniu VAT.
Usługi pożyczek zwolnione z VAT
Organ zgodził się jednak, że taka czynność wypełnia przesłanki do zastosowania zwolnienia VAT, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o podatku od towarów i usług. Jak stanowi ten przepis, zwolnieniu podlegają usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę.
Co z proporcją?
Co do kwestii proporcji, organ również zgodził się z pożyczkodawcą, że obrotu z tytułu udzielonej pożyczki nie musi w niej uwzględniać. Przesądza o tym przepis art. 90 ust. 6 ustawy o VAT stanowiąc, że do obrotu nie wlicza się obrotu z tytułu transakcji dotyczących usług wymienionych m.in. w art. 43 ust. 1 pkt 38, ale w zakresie, jakim transakcje te mają charakter pomocniczy. Dyrektor KIS stwierdził, że jednorazowa transakcja pożyczkowa nie może zostać uznana za przejaw podstawowej działalności pożyczkodawcy, a jej kwota nie angażująca więcej niż 3% wartości aktywów przedsiębiorstwa nie będzie miała istotnego wpływu na jego ogólną sytuację finansową. Można zatem uznać, że udzielona w takich okolicznościach pożyczka stanowi transakcję o charakterze pomocniczym (interpretacja indywidualna z 4 października 2024 r., sygn. 0111-KDIB3-1.4012.469.2024.2.MSO).
Podsumowanie
Przedsiębiorcy udzielając sobie pożyczek mogą w ich zakresie korzystać ze zwolnienia z opodatkowania VAT. Oczywiście to jedynie ich przywilej a nie obowiązek. Na mocy art. 43 ust. 22 ustawy o podatku od towarów i usług mogą bowiem zrezygnować z tego zwolnienia – a to będzie miało fundamentalny wpływ na opodatkowanie umowy podatkiem od czynności cywilnoprawnych.
Istotną kwestią dla możliwości nieuwzględniania pożyczki w rocznym obrocie wyznaczającym ważny dla firm wskaźnik proporcji VAT, jest pomocniczy charakter tej transakcji. Na tym tle mogą w praktyce powstawać spory między przedsiębiorcami a fiskusem, bo to jego organy oceniają kluczową w całej sprawie marginalność transakcji w odniesieniu do głównej, podstawowej działalności firmy. Ważne jest więc odpowiednie ukształtowanie transakcji, tak by pozostawić organom jak najmniej pola do wydania niekorzystnej decyzji.
Autor: Robert Nogacki, radca prawny, partner zarządzający, Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w doradztwie prawnym, podatkowym oraz strategicznym dla przedsiębiorców