Zgodnie ze słownikiem języka polskiego słowo „kupczyć” oznacza czynić przedmiotem handlu rzeczy, które nie powinny być źródłem materialnego zysku. Ze zjawiskiem kupczenia stratami podatkowymi mamy do czynienia w sytuacji, gdy jeden podmiot osiąga bardzo wysokie zyski i w konsekwencji płaci wysokie podatki, podczas gdy dokonując pewnych transakcji, mógłby znacząco zredukować zobowiązanie podatkowe. Poniżej zaprezentowane zostały najczęstsze zjawiska kupczenia stratami podatkowymi.
Zasady rozpoznawania straty
Zgodnie z ogólnymi zasadami stratę można rozliczyć w ciągu kolejnych pięciu lat podatkowych następujących po roku, w którym wystąpiła strata, w wysokości nieprzekraczającej 50% wysokości straty do odliczenia w jednym roku podatkowym. Co istotne, stratę można odliczyć tylko od przychodów ze źródła, z którego powstała strata. Innymi słowy, o wysokość straty poniesionej ze źródła „zyski kapitałowe” nie można pomniejszyć dochodu osiągniętego z innych źródeł przychodów podatnika. Podatnicy mają możliwość jednorazowego rozliczenia straty podatkowej poprzez obniżenie dochodu uzyskanego z tego źródła przychodów w jednym z następujących po sobie pięciu lat w kwocie nieprzekraczającej 5 mln zł. Pozostała nieodliczona kwota może zostać odliczona zgodnie z zasadami wymienionymi wcześniej (5 lat, 50% wartości).
Brak możliwości rozliczenia straty podmiotu przejmowanego
Zgodnie z art. 7 ust. 3 pkt 4 ustawy o CIT przy ustaleniu podstawy opodatkowania nie uwzględnia się strat przedsiębiorców przekształcanych, łączonych, przejmowanych lub dzielonych – w razie przekształcenia formy prawnej, łączenia lub podziału przedsiębiorców, z wyjątkiem przekształcenia spółki w inną spółkę. Powyższe przepisy oznaczają, że ustawodawca znacząco ogranicza możliwości „kupczenia” stratami podatkowymi, jednak nie eliminuje ich całkowicie.
Możliwość rozliczania strat przez podmiot przejmujący
Począwszy od 1 stycznia 2021 r. ograniczeniu uległa możliwość uwzględniania określonych strat w rozliczeniu podatkowym osób prawnych. Zgodnie z art. 7 ust. 3 pkt 7 ustawy o CIT przy ustalaniu dochodu stanowiącego podstawę opodatkowania nie uwzględnia się strat podatnika, jeżeli podatnik przejął inny podmiot, nabył przedsiębiorstwo lub zorganizowaną część przedsiębiorstwa (ZCP) albo otrzymał wkład pieniężny, za który nabył ZCP lub przedsiębiorstwo w sytuacji, jeżeli przedmiot faktycznie prowadzonej działalności podstawowej po takiej transakcji byłby inny niż faktycznie prowadzona działalność przed transakcją lub 25% udziałów (akcji) podatnika posiada podmiot lub podmioty, które na dzień kończący rok podatkowy poniesienia straty tych udziałów nie posiadały. Ponadto przy uwzględnianiu strat podatnika nie bierze się pod uwagę strat powstałych w powyższych okolicznościach.
Powyższy zapis w sposób znaczący ogranicza transakcje przejęć spółek kapitałowych poprzez ograniczenie prawa do odliczenia strat z lat poprzednich. Szczególnie problematyczne może być kryterium prowadzenia przez podatnika przejmującego tożsamości podstawowej działalności gospodarczej. Wskazuje to na cel wprowadzenia tych regulacji, czyli rozliczanie start podatkowych tylko w ramach tożsamej działalności gospodarczej.
Połączenia odwrotne
Powyższe regulacje ograniczają także skutki tzw. połączeń odwrotnych. Przykładem takiej transakcji jest sytuacja spółki A będącej 100% udziałowcem spółki B, która jest spółką holdingową i 100% udziałowcem spółki operacyjnej C. W sytuacji, gdy A zdecyduje o rozwiązaniu B, może tego dokonać poprzez połączenie odwrotne, czyli przejęcie spółki B przez spółkę C. W efekcie spółka holdingowa B zakończy działalność, a spółka operacyjna C będzie mogła ją kontynuować. Biorąc pod uwagę, że działalność spółek B i C była tożsama, po przejęciu spółki B przez C nastąpi utrata prawa do możliwości rozliczenia strat spółki C po połączeniu odwrotnym. Oznacza to, że „kupczenie” stratami w przypadku połączenia odwrotnego zostało zasadniczo ograniczone przez ustawodawcę.
Share deal
Należy zaznaczyć, że połączenia zwykłe będą traktowane inaczej na gruncie przepisów niż połączenia odwrotne, bowiem w takim przypadku nie znajdzie zastosowania ten przepis. W omówionym przykładzie, jeżeli A zdecydowałaby o przejęciu przez spółkę B spółki C, wtedy spółka przejmująca B nie utraci prawa do rozliczenia strat podatkowych, ponieważ struktura jej udziałowców (akcjonariuszy) pozostanie taka sama. Prowadzi to więc do różnicowania pozycji podatkowej spółek uczestniczących w transakcjach restrukturyzacyjnych w zależności od relacji kapitałowych. Oznacza to zatem, że transakcje przejęć odwrotnych zastępowane będą transakcjami przejęć zwykłych.
W związku z przepisami klauzuli obejścia prawa należy szczególnie zwrócić uwagę na biznesowe uzasadnienie transakcji restrukturyzacyjnych, w szczególności takich, gdzie dochodzi do połączenia podmiotów bardzo zyskownych i nierentownych. Obniżenie podstawy opodatkowania nie powinno być jedyną przyczyną podejmowania tego typu działań restrukturyzacyjnych.
Autor: radca prawny Robert Nogacki, Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.