Święto niepodległości 11 listopada w 2023 roku obchodzimy niecały miesiąc po wyborach do Sejmu i Senatu RP. Wyborach, które – po wyjątkowo intensywnej i brutalnej kampanii wyborczej – okazały się przełomowe pod względem znaczenia dla polskiej demokracji oraz rekordowej frekwencji wyborczej. Wybory stanowią dobry kontekst, żeby porozmawiać o patriotyzmie młodych Polek i Polaków.
Jak pokazują badania, słowo patriotyzm u większości Polek i Polaków przywołuje skojarzenia świąteczne i historyczne. Kojarzy się z uroczystymi apelami i przemowami, oddawaniem czci bohaterom narodowym, upamiętnianiem historycznych wydarzeń, które przesądziły o kształcie współczesnej Polski. Jednak z czasem sposoby rozumienia patriotyzmu oraz formy wyrażania uczuć patriotycznych ewoluują, dostosowując się do zmieniającej się rzeczywistości. Młode pokolenie, urodzone i dorastające w wolnej Polsce, ma szansę na nowo zdefiniować patriotyzm, łącząc szacunek do tradycji z nowoczesnym spojrzeniem na świat.
Frekwencja wyborcza wśród młodych
Młode pokolenie dorosłych w Polsce do tej pory było postrzegane jako grupa najmniej zaangażowana w sprawy społeczne czy polityczne. Nie bez przyczyny. Młodzi w badaniach wykazywali niechętny i cyniczny stosunek do polityki, traktując ją jako brudną grę, w którą nie chcą się mieszać. Osoby w wieku 18-29 lat najrzadziej deklarowały zainteresowanie sprawami publicznymi, wykazywały się ze wszystkich kohort wiekowych najniższym poziomem wiedzy politycznej i najrzadziej brały udział w wyborach. Tendencja ta została odwrócona w wyborach prezydenckich w 2020 roku, gdy w obu turach młodzi wyborcy zagłosowali niemal na poziomie średniej krajowej. W kolejnych latach jednak entuzjazm młodych i ich zainteresowanie sferą publiczną osłabło i niemal do samych wyborów nie było pewne jak wielu z nich osobiście się zaangażuje.
Frekwencja w wyborach parlamentarnych w 2023 roku – zarówno na poziomie populacji, jak i w grupie najmłodszych wyborców – przerosła jednak oczekiwania i wyniosła ponad 74%. Jest to najwyższa frekwencja w wolnej Polsce, o ponad 11 punktów procentowych wyższa niż w wyborach 1989 roku, w których Polacy decydowali o suwerenności kraju i przyszłym ustroju Polski. W grupie wyborców 18-29 lat zagłosowało, według badania exit poll IPSOS, 71% osób, podczas gdy w poprzednich wyborach parlamentarnych w 2019 roku do urn wybrało się zaledwie 46%.
Młodzi czują odpowiedzialność za wspólnotę
Pokazuje to, że obecnie wyrasta pokolenie młodych zaangażowanych publicznie, z odpowiedzialnością za wspólnotę. Pomimo utrzymującej się niechęci do polityki, młodzi wyborcy wykazali się niesamowitą mobilizacją wyborczą. Wiele młodych osób postrzegało te wybory jako głosowanie ostatniej szansy dla demokracji. Mocno zadziałał przekaz, że Polska, na skutek działań podejmowanych przez władze oddala się od Unii Europejskiej i podąża w kierunku demokracji ograniczonej, nie przestrzegającej praw obywatelskich, zasady państwa prawa i kontroli parlamentu nad egzekutywą. Obawy młodych widoczne były w rozprzestrzeniających się błyskawicznie w mediach społecznościowych kampaniach profrekwencyjnych, skierowanych przede wszystkim do ich rówieśników, w których główne motywy stanowiły prawa kobiet, prawa osób LGBTQ+ i przynależność Polski do wspólnoty europejskiej.
Patriotyzm według młodych to nie mundurki i apele
Zaangażowane obywatelsko pokolenie młodych obywatelek i obywateli Polski ma szansę zredefiniować znaczenie patriotyzmu, opowiedzieć miłość do ojczyzny w języku zrozumiałym dla pokolenia Z, bez szkolnych mundurków i pompatycznego tonu. W zamian za to młodzi zwracają uwagę na praktyczny wymiar wspólnoty państwowej i jej znaczenie dla codziennych wyborów – na konieczność reformy systemu edukacji, usprawnienia systemu opieki medycznej, ułatwienia młodym osobom wchodzenia w dorosłość w warunkach wysokiej inflacji i kryzysu na rynku mieszkaniowym, konieczność globalnego działania w celu ograniczania zmian klimatycznych. Opowiadając się za państwem otwartym, tolerancyjnym i stanowiącym część demokratycznej wspólnoty narodów, pokazują, że patriotyzm nie musi być wykluczający i związany z nacjonalizmem. Szacunek dla własnej tożsamości narodowej i historii własnego państwa w pełni godzą z otwartością na inne kultury i narody.
Święto 11 listopada przedstawiane było dotąd w mediach przede wszystkim z perspektywy odbywającego się w Warszawie Marszu Niepodległości. Gdy przyjrzymy się zdjęciom z poprzednich marszów, uwagę zwracają przede wszystkim duże grupy młodych mężczyzn, niosące transparenty z hasłami opartymi na nacjonalizmie, ksenofobii i rasizmie. Jednak tej formie świętowania rozpropagowanej przez ruchy skrajnej prawicy wyrasta konkurencyjna narracja, również tworzona przez młodych, organizowana pod hasłem Za Wolność Waszą i Naszą!. Pokazująca, że patriotyzm wyrażać można ponad podziałami etnicznymi i politycznymi, a świętowania odzyskania niepodległości, zamiast na nienawiści do innych, może opierać się na wolności, równości i wzajemnej trosce.