Starsi dorośli mają większą skłonność do podejmowania ryzyka niż się stereotypowo może wydawać, ale też potrafią skutecznie oprzeć się manipulacji – wynika z badania przeprowadzonego przez naukowców z Uniwersytetu SWPS, które obala panujące mity na temat tej grupy wiekowej.
Polskie społeczeństwo nieuchronnie się starzeje. Grupa osób w wieku 65 lat i więcej – według danych GUS – powiększyła się w 2023 r. do poziomu 7,5 mln, co stanowi ponad 20 proc. populacji. Nabiera to szczególnego znaczenia, biorąc pod uwagę fakt, że starsi dorośli często muszą podejmować ważne decyzje finansowe i zdrowotne.
Dotychczasowe badania dotyczące zdolności decyzyjnych osób starszych nie przynoszą spójnych wniosków. Niektóre z nich przedstawiają starszych dorosłych jako podatnych na manipulację i niechętnych ryzyku1, podczas gdy inne sugerują coś przeciwnego2. Badanie naukowców z Uniwersytetu SWPS podważa powszechne stereotypy na temat wpływu starzenia się na podejmowanie decyzji, zwłaszcza w sytuacjach wiążących się z ryzykiem i niepewnością. Okazuje się też, że przy odrobinie praktyki i doświadczenia starsze osoby mają taką samą zdolność do podejmowania skomplikowanych decyzji jak osoby młodsze i nie należy ich lekceważyć ani nadmiernie chronić przy ważnych wyborach.
Badanie podważa dominujące stereotypy dotyczące starzenia się i decyzyjności. Zbyt często osoby starsze są przedstawiane jako bezbronne i mniej zdolne do podejmowania właściwych decyzji, co może prowadzić do ich infantylizacji lub wykluczenia z ważnych wyborów. – dr Maciej Kościelniak, Wydział Psychologii i Prawa w Poznaniu Uniwersytetu SWPS, Kierownik Zakładu Psychologii Społecznej i Międzykulturowej
Silversi bardziej skłonni do podejmowania ryzyka
W artykule „Effect of Age on Susceptibility to Attraction Effect in Sequential Risky Decision-Making” opublikowanym w czasopiśmie „Ageing and Society” badacze skupili się na podatności osób starszych na “efekt wabika” – znany również w literaturze jako efekt asymetrycznej dominacji (decoy effect lub attraction effect)3. Naukowcy sprawdzali również, jak proces podejmowania decyzji w ryzykownych sytuacjach zmienia się wraz z wiekiem.
Efekt wabika polega na zwiększeniu prawdopodobieństwa wyboru jednej z dwóch początkowych opcji poprzez dodanie podobnej możliwości o słabszych parametrach, nazwanej wabikiem. To zjawisko jest powszechnie wykorzystywane w środowisku konsumenckim i wpływa na proces podejmowania decyzji.
Korzystając ze specjalnie zaprojektowanego zadania nawiązującego do gry w ruletkę, naukowcy porównali, w jaki sposób młodsi i starsi dorośli dokonują wyborów. W dwóch eksperymentach wzięło udział w sumie 530 osób, podzielonych na grupy wiekowe: młodzi dorośli (18-33 lata), dorośli w średnim wieku (42-57 lat) i starsi dorośli (65-80 lat). Dołożono starań, aby oprócz kwestii wieku grupy niczym się nie różniły między sobą (strukturą płci, doświadczeniem, itp.).
Ustalenia były zaskakujące: podczas gdy starsi dorośli okazali się być niespodziewanie bardziej skłonni do podejmowania ryzyka niż młodsi ludzie, obie grupy wiekowe w równym stopniu potrafiły przeciwstawić się manipulacji związanej z efektem wabika.
Wolniej, ale korygują błędy na podstawie doświadczeń
Co ważne, choć starsi dorośli – tak jak się spodziewano – na początku popełniali więcej prostych błędów decyzyjnych (w sytuacjach, które potencjalnie mogłyby mieć poważne finansowe i społeczne konsekwencje), to z powodzeniem uczyli się i doskonalili proces decyzyjny dzięki praktyce. Zajmowało im to po prostu więcej czasu. Pod koniec próby radzili sobie równie dobrze, jak młodsi dorośli. Pokazuje to, że chociaż starzenie się może wpływać na szybkość przetwarzania nowych informacji, nie zmniejsza zdolności do podejmowania dobrych decyzji ani nie musi mieć związku z podatnością na manipulację.
Odkrycie, że zdolność do uczenia się jest porównywalna u starszych i młodszych dorosłych, głęboko wpłynęło na moje spojrzenie na funkcje poznawcze w procesie starzenia się – nie jest to bynajmniej historia upadku, ale raczej jedna z umiejętności adaptacji. – dr Maciej Kościelniak, Wydział Psychologii i Prawa w Poznaniu Uniwersytetu SWPS, Kierownik Zakładu Psychologii Społecznej i Międzykulturowej
Obserwacje naukowców rzucają nowe światło na specyfikę funkcjonowania poznawczego osób starszych i wskazują na to, że zdolność do podejmowania decyzji w okresie późnej dorosłości może być bardziej złożona, niż się powszechnie uważa.
Wyniki tego badania są bardzo ważne w kontekście istnienia wielu równie powszechnych co krzywdzących stereotypów. Niezależnie od tego, czy mówimy o kontaktach z doradcami finansowymi, pracownikami służby zdrowia czy członkami własnej rodziny, nasze ustalenia sugerują, że starsi często potrzebują nie ochrony przed złymi wyborami, ale raczej czasu i możliwości oswojenia się z nową sytuacją – mówi dr Kościelniak.
1Denburg N.L., Weller J.A., Yamada T.H., Shivapour D.M., Kaup A.R., LaLoggia A., Cole C.A., Tranel D., Bechara A. (2009). Poor decision making among older adults is related to elevated levels of neuroticism. Annals of Behavioral Medicine : A Publication of the Society of Behavioral Medicine 37, 164–172. https://doi.org/10.1007/s12160-009-9094-7
2Bruine de Bruin W., Strough J., Parker AM (2014) Getting older isn’t all that bad: better decisions and coping when facing “sunk costs.” Psychology and Aging 29, 642–647. https://doi.org/10.1037/a0036308
3Huber J., Payne J.W., Puto C. (1982). Adding asymmetrically dominated alternatives: Violations of regularity and the similarity hypothesis. Journal of Consumer Research 9,90. https://doi.org/10.1086/208899