W dzisiejszym wyroku TSUE naprawił błędy Sądu Najwyższego, popełnione w uchwale z dnia 7 maja 2021 r. (III CZP 7/21). Uchwała ta, mająca moc zasady prawnej, wprowadziła wiele zamieszania, jeśli chodzi o sposób ustalania wymagalności roszczeń banku i kredytobiorców o zwrot wzajemnie zapłaconych kwot. Należy przypomnieć, że zgodnie z zasadą dwóch kondykcji, w razie uznania umowy za nieważną, każda ze stron tej umowy może żądać od drugiej zwrotu tego, co świadczyła. Kredytobiorca może żądać od banku zwrotu wszystkich zapłaconych rat, prowizji czy składek ubezpieczeniowych, a bank może żądać od kredytobiorcy zwrotu udostępnionego kapitału.
Problem dotyczył tego, kiedy oba roszczenia stają się wymagalne, a więc w uproszczeniu – jakie są terminy płatności dla obu tych świadczeń. Data wymagalności ma bardzo istotny wpływ na kwestie rozliczeń pomiędzy stronami. Upływ terminu płatności powoduje bowiem, że każda ze stron może domagać się od swego dłużnika dodatkowo odsetek za opóźnienie. Co więcej, od daty wymagalności roszczenia rozpoczyna bieg również okres przedawnienia, a więc czas, po upływie którego nie będzie można skutecznie odzyskać swoich pieniędzy.
W prawie polskim przyjmuje się, że w przypadku świadczeń nienależnych (czyli np. wynikających z nieważnej umowy) wymagalność powstaje z chwilą wezwania do zapłaty. W sprawach frankowych SN przyjął jednak całkowicie odmienną koncepcję, uznając, że kredytobiorcy mogą żądać odsetek dopiero od momentu, kiedy w toku postępowania złożą specjalne oświadczenie o tym, iż nie chcą, aby umowa dalej obowiązywała i żądają stwierdzenia jej nieważności. Zastosowanie tej koncepcji, zwanej fachowo bezskutecznością zawieszoną prowadziło do tego, że wiele sądów „obcinało” odsetki za okres sprzed złożenia takiego oświadczenia, pozbawiając tym samym frankowiczów odsetek za kilka lat prowadzenia procesu sądowego.
Na szczęście TSUE uznał, że takie działanie jest sprzeczne z Dyrektywą dotyczącą ochrony praw konsumentów. Tym samym kredytobiorcy znów mogą żądać odsetek od dochodzonych kwot od wezwania do zapłaty.
Izabela Libera, Radca Prawny, Izabela Libera i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych