Mikrosondy laserowe do wczesnego wykrywania nowotworów, technologia biodruku bionicznej trzustki, narzędzia do monitorowania jakości powietrza, system zarządzania zakupem i zużyciem energii elektrycznej, biodegradowalne materiały opakowaniowe, wolontariat koleżeński wspierający osoby w spektrum autyzmu, oryginalne narzędzia rozwijające umiejętności programistyczne. Chcesz poznać te i inne nowatorskie rozwiązania, które stworzyli polscy naukowcy i przedsiębiorcy? Sięgnij po najnowsze opracowanie Narodowego Centrum Badań i Rozwoju pt. „Innowacje dla wszystkich. Jak projekty badawczo-rozwojowe zmieniają nasze życie”. Eksperci wskazują w nim, co sprawia, że te przedsięwzięcia odnoszą sukces i jakie korzyści przynoszą dla społeczeństwa.
Praktyczne zastosowanie innowacji to według ekspertów z Sekcji Analiz i Ewaluacji NCBR, autorów opracowania, wspólny mianownik sukcesu projektów badawczo-rozwojowych z różnych dziedzin.
– W ciągu 17 lat Narodowe Centrum Badań i Rozwoju przekazało znaczącą pulę środków, dofinansowując tym samym realizację kilkunastu tysięcy pomysłów polskich przedsiębiorców i naukowców. Społeczeństwo ma prawo do informacji, na co konkretnie zostały przeznaczone te fundusze i jaki miały one wpływ na nasze codzienne funkcjonowanie. Kto skorzystał z opracowanych wynalazków, w jaki sposób poprawiliśmy jakość życia, gdzie można je zobaczyć i kto stoi za ich realizacją. Są to ważne pytania – zauważa prof. dr hab. inż. Jerzy Małachowski, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. – Dlatego gorąco zachęcam do zapoznania się z publikacją, w której prezentujemy w szczegółach wybrane nowatorskie rozwiązania, pokazując, gdzie i dlaczego udało się je stworzyć oraz komu przynoszą one korzyść.
Jak podkreślają eksperci, na efekty projektów badawczo-rozwojowych warto spojrzeć przez pryzmat ich użytkowników. Takie podejście pozwala zrozumieć, że nie chodzi tylko o rozmaite rozwiązania techniczne. Wyniki prac zespołów projektowych poprawiają bowiem życie różnych grup społecznych. Są to m.in. uczniowie, studenci, seniorzy czy osoby ze szczególnymi potrzebami. Innowacje trafiają do szkół, uczelni i organizacji pozarządowych. Korzystają z nich także administracja państwowa oraz samorządy. Wiele przyszłościowych produktów wzmacnia polskie firmy, budując ich konkurencyjność.
Na skróty:
Pomysły inspirują, rozwijają i jednoczą
Publikacja pt. „Innowacje dla wszystkich. Jak projekty badawczo-rozwojowe zmieniają nasze życie” opiera się na wynikach badań ewaluacyjnych, które zostały przeprowadzone w NCBR. Oceniano w nich efekty konkursów przeprowadzonych m.in. w programach Wiedza Edukacja Rozwój (POWER), LIDER, Innowacje Społeczne, e-Pionier, STRATEGMED oraz CyberSecIdent.
Są to programy zróżnicowane pod względem tematycznym, formalnym i źródeł finansowania. Mimo to udało się uchwycić wspólne elementy decydujące o sukcesie. Efekty prac innowatorów najlepiej przemawiają poprzez przykłady, stąd autorzy publikacji chętnie po nie sięgają, dając czytelnikowi krótkie studia przypadku. Przywołują w nich nie tylko poszczególne projekty, które osiągnęły swój cel i służą dziś ludziom. Konsekwentnie pokazują również czynniki sukcesu i korzyści związane z każdym z nich oraz dobre praktyki, które warto propagować. „Każde takie studium i każdy projekt to ciekawa historia” – czytamy we wprowadzeniu.
Te historie rzeczywiście potrafią zaciekawić. Już na początku opracowania dowiadujemy się, że znacząca zmiana dokonała się w blisko 200 szkołach wyższych, które uczestniczyły w konkursach „Uczelnia Dostępna”, realizowanych przez NCBR ze środków Funduszy Europejskich w programie POWER. Łączna kwota dofinansowania to w tym przypadku ponad 650 mln zł. Autorzy podają przykłady publicznych i prywatnych szkół z Lublina, Białegostoku, Wrocławia, Chełma, Raciborza, Krakowa i Gliwic, które podjęły wysiłek zapewnienia równych szans, zniwelowania barier i poprawy jakości studiowania dla osób ze szczególnymi potrzebami. Wśród czynników sukcesu wymieniają m.in. właściwe określenie potrzeb uczelni przed przystąpieniem do konkursu, udział w projekcie przedstawicieli środowiska osób z niepełnosprawnościami, zaangażowanie kadry akademickiej oraz testowanie przez zainteresowanych studentów wdrażanych rozwiązań technologicznych.
Sześć kolejnych spośród zebranych projektów pochodzi z programu LIDER, skierowanego do młodych naukowców z różnych dziedzin. Jego celem jest poszerzenie kompetencji dotyczących samodzielnego planowania, zarządzania i kierowania zespołem badawczym w projektach, których wyniki mają zastosowanie praktyczne i potencjał wdrożeniowy. Jak zauważają eksperci, realizowany od 2009 r. program tworzy silne podstawy, by wzmacniać konkurencyjność polskiej nauki w skali europejskiej i światowej oraz formować nowe pokolenie naukowców zdolnych do sięgania po laury w tym wyścigu.
Na przykład dr inż. Dorota Iwaszkiewicz-Grześ z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego zrealizowała projekt pt. „Ocena antygenowo specyficznych limfocytów regulatorowych u dzieci ze świeżo rozpoznaną cukrzycą typu 1”. Na wyniki badań, których bezpośrednią korzyścią dla pacjentów i producentów terapii jest udoskonalenie metody terapii komórkowej w leczeniu tej choroby, czekała przyuczelniana spółka spin-off, gotowa je zakupić. Stąd eksperci NCBR do katalogu dobrych praktyk włączyli m.in. właśnie ten mechanizm, zwracając uwagę, że spółki powiązane osobowo z kadrą uczelni stwarzają warunki synergii dla komercjalizacji wyników badań. Współpraca naukowców z nimi pozwala na przejście nierzadko pierwszej w życiu ścieżki komercjalizacji.
Z kolei na Politechnice Łódzkiej dr hab. inż. Anna Masek, prof. PŁ, zmierzyła się z problemem utylizacji odpadów polimerowych wykorzystywanych do produkcji jednorazowych opakowań. Realizacja projektu umożliwiła Liderce opracowanie przyjaznych środowisku biodegradowalnych materiałów opakowaniowych, m.in. opakowań żywności i kosmetyków, które mogą stanowić alternatywę dla opakowań wytworzonych z tworzyw polimerowych. Pomysł otrzymał liczne nagrody, w tym złoty medal na Europejskiej Wystawie Kreatywności i Innowacji, złoty medal na Międzynarodowej Warszawskiej Wystawie Wynalazków, nagrodę główną IX Światowego Konkursu Wynalazków Chemicznych oraz nagrodę Best Invention in Green Technology, przyznaną przez Japan Intellectual Property Association.
Dla aktywnego społeczeństwa i silnej gospodarki
Grupa ośmiu rozwiązań pokazanych w kolejnym rozdziale powstała w wyjątkowym w skali kraju programie Innowacje Społeczne. To m.in. projekt „Społeczna Agencja Najmu jako instrument polityki mieszkaniowej w Polsce”, który umożliwił samorządom tworzenie społecznych agencji pośrednictwa dla osób znajdujących się w tzw. luce czynszowej. Z kolei dzięki inicjatywie „Wolontariat koleżeński >>Mary i Max<<” wsparcie otrzymało 400 osób w spektrum autyzmu. Poznajemy także oprogramowanie GRADYS, wspomagające poprzez grę symulacyjną funkcje poznawcze osób starzejących się. Zapoznanie się z efektami tego rodzaju pomysłów jest wartościowe chociażby dlatego, że przedsięwzięcie NCBR było jedynym dostępnym programem, w którym innowacje społeczne miały być oparte na nowych rozwiązaniach technologicznych. Dodatkowo musiały uwzględniać realizację prac B+R i dla osiągnięcia celu włączać w działania jednostki naukowe, przedsiębiorców lub organizacje trzeciego sektora.
Z publikacji dowiadujemy się także, że w wyniku realizacji projektu pozakonkursowego „e-Pionier – wsparcie uzdolnionych programistów na rzecz rozwiązywania zidentyfikowanych problemów społecznych lub gospodarczych”, finansowanego z Funduszy Europejskich w programie Polska Cyfrowa, powstały aż 93 produkty – w miejsce pierwotnie planowanych 38 rozwiązań. 60 z nich zostało wdrożonych, choć akurat ten konkurs nie przewidywał takiego obowiązku. Mechanizm był następujący: NCBR, jako beneficjent projektu, wyłaniało projekty grantowe i podpisywało na ich realizację umowy z akceleratorami, które współpracowały z członkami zespołów projektowych. Zadaniem tych ostatnich było podejmowanie wyzwań zgłaszanych przez instytucje publiczne. Opracowywane rozwiązania przyjmowały postać minimalnej wersji produktu, tzn. takiej, która ma tylko najważniejsze funkcjonalności, ale umożliwia już ich praktyczne wykorzystanie.
Prace realizowało łącznie 694 programistów. W opracowaniu eksperci NCBR umieścili 12 przykładów rozwiązań. Okazuje się, że już prawie 200 tys. uczniów zagląda na platformę, która powstała w projekcie „Maturalni”. Został on przeprowadzony z myślą o wyrównywaniu szans w dostępie do edukacji dla uczniów przygotowujących się do egzaminu maturalnego, z wykorzystaniem innowacyjnych metod uczenia się. Twórcy platformy, zawierającej wysokiej jakości i przystępne dla odbiorców docelowych materiały w postaci kursów wideo i quizów z głównych przedmiotów maturalnych, planują jej dalszy rozwój.
Blisko 200 tys. użytkowników skorzystało także z wyników projektu PixBlox, w którym stworzono kursy oraz aplikację do nauki programowania, cenione przez nauczycieli i uczniów. Około 100 podmiotów różnego typu, w tym jednostki samorządu terytorialnego i szkoły, sięgnęło po narzędzie MeteoAlert, służące do monitorowania jakości powietrza. Okazuje się ono pomocne np. przy inwentaryzacji budynków czy planowaniu wymiany kotłów. Wśród funkcjonujących rozwiązań znajduje się także platforma Universality, wykorzystywana na Uniwersytecie Jagiellońskim i innych uczelniach w Polsce i za granicą do prowadzenia zajęć z informatyki.
Jeszcze inny efekt „e-Pioniera” to PowerStream, system do zarządzania i optymalizacji przepływu energii elektrycznej w jednostkach samorządu terytorialnego. Pobiera on dane odczytowe i profilowe udostępnione przez operatorów sieci dystrybucyjnych, składuje je i przetwarza. Zawiera również podsystem analityczny. PowerStream wykorzystywany jest obecnie w podmiotach publicznych i prywatnych, w tym w gminie Chełmża, Grupie Inwestycyjnej Hossa, Szpitalu Powiatowym w Chmielniku oraz Urzędzie Dzielnicy Wawer.
Z myślą o zdrowiu i bezpieczeństwie
Rozdział poświęcony projektom zrealizowanym w programie strategicznym STRATEGMED, skupionym na profilaktyce i leczeniu chorób cywilizacyjnych, zawiera pięć interesujących przykładów. W wyniku programu opracowano i wdrożono szereg nowych metod profilaktycznych, diagnostycznych, leczniczych oraz rehabilitacyjnych. NCBR dofinansowało w sumie 43 projekty, dotyczące onkologii, medycyny regeneracyjnej, kardiochirurgii oraz neurologii. Dziewięć spośród nich znalazło zastosowanie w działalności gospodarczej. Udzielono łącznie 21 patentów krajowych i 16 międzynarodowych.
Na przykład Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu we współpracy z Centrum Słuchu i Mowy sp. z o.o. opracował „Zintegrowany system narzędzi do diagnostyki i telerehabilitacji schorzeń narządów zmysłów” – obejmujący zmysły słuchu, wzroku, mowy, równowagi, powonienia i smaku. Tak powstała Kapsuła Badań Zmysłów – wielofunkcyjne, samoobsługowe stanowisko diagnostyczno-rehabilitacyjne, które jako pierwsze na świecie umożliwia jednoczesną diagnostykę niemal wszystkich zmysłów. Od pięciu lat urządzenie ma także wersję mobilną, która może być umieszczana w różnych punktach użyteczności publicznej i jest dostosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnością narządu ruchu. W ramach wdrożenia w ciągu dwóch lat przeprowadzono około 5 tys. kompletnych badań oraz około 3 tys. badań pokazowych i promocyjnych, a także ponad 90 tys. badań przesiewowych. Możliwość wczesnego wykrycia dysfunkcji narządów zmysłów oraz narządu mowy i symptomów chorób neurodegeneracyjnych pozwala na szybkie podjęcie leczenia – to dlatego Kapsuła Badań Zmysłów była wielokrotnie nagradzana w kraju i za granicą, a urządzenia z Platformą Badań Zmysłów wykorzystywano przy badaniach przesiewowych słuchu u dzieci m.in. w Bangladeszu.
Z programu STRATEGMED wywodzi się również innowacyjna technologia wytwarzania mikrosond laserowych służących do diagnostyki raka piersi oraz biodrukowania 3D rusztowań z wykorzystaniem żywych wysp trzustkowych lub komórek produkujących insulinę w celu stworzenia bionicznej trzustki.
Ostatnia grupa zakończonych sukcesem projektów przedstawionych w publikacji NCBR pochodzi z krajowego programu badawczo-rozwojowego Cyberbezpieczeństwo i e-Tożsamość – „CyberSecIdent”, ukierunkowanego na podniesienie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni naszego kraju. Jednym z czterech przywołanych przykładów jest projekt „TAMA – skalowalne i wydajne rozwiązanie programistyczne chroniące sieci operatorskie przed atakami typu DDoS”. Mowa o atakach, które opierają się na masowej wysyłce niepożądanych danych na konkretny adres IP. Ich skutki mogą powodować wyłączenie istotnych dla społeczeństwa i państwa usług informacyjnych, finansowych i z zakresu bezpieczeństwa publicznego, np. numeru alarmowego 112. Na opracowanie systemu, który potrafi temu przeciwdziałać, firma Exatel SA współpracująca w konsorcjum z Politechniką Warszawską uzyskała 6,8 mln zł dofinansowania. Wypracowane rozwiązanie zostało wdrożone produkcyjnie w sieci EXATEL i świadczy na rzecz jego klientów usługi anty-DDoS. Ustalony plan komercjalizacji został zrealizowany z sukcesem: wskaźnik dla liczby sprzedanych usług, które powstały w wyniku wdrożenia rezultatów projektu, wyniósł 436 proc. w stosunku do pierwotnych założeń. Co więcej, ze względu na uniwersalny charakter rozwiązania oprogramowanie to można rozszerzać o nowe algorytmy i dostosowywać do wymagań bezpieczeństwa poszczególnych dziedzin.