Ceny prądu szybują w zawrotnym tempie, a my konsekwentnie dławimy się węglem. Trzymamy się go niczym tonący brzytwy – wkrótce przyjdzie pora za to zapłacić, ale rządzący odwracają wzrok. Transformacja energetyczna, niczym mgła, spowija naszą przyszłość. Nowy raport Instytutu Zielonej Gospodarki „Transformacja we mgle. Polska 2040”, ma na celu zachęcić do tej rozmowy i wskazuje nawet potencjalne koła ratunkowe.
Problem widać jak na dłoni:
- Polska jako jedyny kraj w UE nie ma oficjalnej daty odejścia od węgla.
- Jako jedyny kraj w UE nie wysłaliśmy do Brukseli długoterminowej strategii klimatycznej, co spowodowało wszczęcie procedury naruszeniowej.
- Mamy najwyższy w UE udział węgla w produkcji energii elektrycznej – 63% w 2023 roku. Drugie Czechy miały 43%, a w 2033 roku planują całkowicie wyeliminować węgiel z miksu energetycznego.
- Polska ma najwyższy udział węgla w ogrzewnictwie – 30,2% gospodarstw domowych, podczas gdy średnia dla UE to zaledwie 3,6%.
Polska na rozdrożu: Transformacja energetyczna w gęstej mgle
Wyobraźmy sobie, że jesteśmy na statku płynącym przez wzburzone morze. Załoga ma za zadanie dotrzeć do bezpiecznego portu, ale na horyzoncie pojawia się gęsta mgła. Każdy na pokładzie wie, że cel jest w zasięgu ręki, ale widoczność jest ograniczona. Taki właśnie moment przeżywa dziś Polska. Po trzech dekadach globalnych wysiłków na rzecz ograniczenia zmian klimatu świat osiągnął dwa przełomy: sukces – możliwe, że osiągnęliśmy szczyt emisji gazów cieplarnianych, oraz porażkę – temperatura wzrosła już o 1,5 stopnia Celsjusza od czasów preindustrialnych.
Teraz, w tym przełomowym momencie, Unia Europejska rozpoczęła dyskusję o nowych krokach polityki klimatycznej. Pakiet Fit for 55 to latarnia, która ma zapewnić redukcję emisji o 55% do 2030 roku względem poziomu z 1990 roku. Ale to nie wszystko – do połowy wieku UE chce osiągnąć neutralność klimatyczną. Naszym zadaniem jest połączenie tych dwóch celów i opracowanie strategii na 2040 rok. To zadanie jest trudniejsze niż poprzednie, bo obejmuje nie tylko energetykę i przemysł, lecz także transport, rolnictwo i budynki.
Wyzwania na horyzoncie
Raport „Transformacja we mgle. Polska 2040” to kompas, który pomaga nam odnaleźć właściwą drogę. Oto najważniejsze wyzwania:
Koniec ery węgla – Polska, jak samotny wędrowiec, wciąż trzyma się węgla, podczas gdy reszta Europy idzie naprzód. Bez planu odejścia od tego surowca, możemy napotkać dodatkowe koszty i konflikty społeczne. Coalexit nastąpi, ale brak przygotowania to dodatkowe przeszkody na naszej drodze.
Ostre hamowanie emisji w transporcie – Wyobraźmy sobie pociąg, który od lat 90. przyspieszał bez umiaru. Teraz musimy go zatrzymać i skierować na nowe tory. Elektryfikacja, rozwój transportu zbiorowego i kolei to klucze do sukcesu.
Lepsze wykorzystanie EU ETS – Unijny system handlu emisjami jest jak skarb ukryty na wyspie. Do 2040 roku może przynieść Polsce blisko 25 mld euro rocznie. Dotychczas nie umieliśmy w pełni wykorzystać tego źródła. Teraz jest czas, aby to zmienić.
Transformacja rolnictwa – Nasze pola uprawne to kolejny front walki ze zmianami klimatu. Ekstremalne zjawiska pogodowe i zmieniające się preferencje konsumentów to wyzwania, które musimy podjąć, aby zapewnić przyszłość rolnictwu.
Aby odnaleźć drogę we mgle, potrzebujemy solidnej mapy i latarni, które oświetlą nam szlak. Oto konkretne rekomendacje raportu:
- Ustalenie daty odejścia od węgla – na podstawie doświadczeń innych krajów, takich jak Niemcy i Czechy.
- System strategii transformacji – oparte na dokumentach wymaganych przez unijne rozporządzenie o zarządzaniu unią energetyczną.
- Integracja klimatu do strategii sektorowych – w obszarach transportu, rolnictwa i przemysłu.
- Rada doradcza ds. polityki klimatycznej – ciało doradcze złożone z ekspertów, które oceni zgodność polityki państwa z celami klimatycznymi.
- Ocena skutków regulacji dla klimatu – obowiązkowa dla nowych projektów legislacyjnych.
- Fundusz Transformacji Energetyki – przeznaczenie wpływów z EU ETS na redukcję emisji.
- Stały dialog w sprawie transformacji – regularne konsultacje z interesariuszami i obywatelami oraz organizacja panelu obywatelskiego w sprawie klimatu.
Podsumowanie
Nasz kraj zachłysnął się węglem i to ostatni moment na ratunek. Wojna w Ukrainie dobitnie udowadnia, że odpowiedzialna polityka energetyczna to klucz do bezpieczeństwa naszego kraju. Niezależność od importu paliw kopalnych nie tylko chroni nas przed wahaniami rynków międzynarodowych, ale także wzmacnia nasze bezpieczeństwo narodowe.
„Ten raport ma zapoczątkować konstruktywną dyskusję o celach klimatycznych na 2040 rok w Polsce. Przedstawiamy konkretne wyzwania, z którymi będziemy musieli się zmierzyć i proponujemy rozwiązania, które pozwolą nam skutecznie stawić tym wyzwaniom czoła. Obecnie transformacja energetyczna w Polsce zachodzi szybko, ale bez silnych instytucji, sprawnego planowania i skutecznego wydatkowania funduszy tego tempa nie uda się utrzymać”. – Paweł Wiejski, autor raportu, Instytut Zielonej Gospodarki.