Zasadniczo celem zawiązywania fundacji rodzinnych jest ochrona i pomnażanie rodowego majątku i podejmowanie działań na rzecz jej beneficjentów. Dla realizacji tego celu fundacje rodzinne mogą prowadzić działalność gospodarczą, ale i udzielać beneficjentom nieodpłatnych świadczeń. Taka rozbieżność rodzi wątpliwości co do kwalifikacji poszczególnych czynności z punktu widzenia opodatkowania VAT.
Na skróty:
Świadczenia odpłatne i nieodpłatne fundacji rodzinnej
Jedna z fundacji rodzinnych, będąca czynnym podatnikiem VAT, miała za cel statutowy m.in. gromadzenie majątku, prowadzenie polityki inwestycyjnej dla jego pomnażania, i spełnianie świadczeń pieniężnych i niepieniężnych na rzecz beneficjentów. Fundacja zamierzała nabywać aktywa, w tym nieruchomości. Była przekonana, że transakcje ich zakupu będą podlegać opodatkowania VAT. Nabyte nieruchomości fundacja zamierza w ramach realizacji swoich celów statutowych udostępniać także swoim beneficjentom nieodpłatnie, w wykonaniu świadczeń niepieniężnych, jak i wydzierżawiać lub wynajmować podmiotom zewnętrznym (spoza fundacji) odpłatnie, realizując zadanie pomnażania majątku. Tak gromadzone aktywa będą zaliczane do mienia przedsiębiorstwa fundacji. Fundacja nie jest w stanie określić, w jakiej proporcji będą one wykorzystywane w powyższym zakresie (odpłatnych usług czy nieodpłatnych świadczeń na rzecz beneficjentów).
Cele osobiste a VAT
Fundacja rodzinna powzięła wątpliwości co do rozliczeń VAT. Była zdania, że w ramach ww. działalności odpłatnego i nieodpłatnego wynajmu nieruchomości będzie występować jako podatnik VAT i posiadać uprawnienie do odliczenia VAT zapłaconego przy ich nabyciu. Na poparcie swojego stanowiska fundacja przywołała treść art. 8 ust 2 ustawy o podatku od towarów i usług, zgodnie z którym za odpłatne świadczenie usług uznaje się również nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika.
Możliwość odliczenia VAT
Odnośnie drugiej z wątpliwości, również w oparciu o przepisy ustawy o VAT fundacja argumentowała, że warunkiem możliwości skorzystania z odliczenia VAT jest posiadanie statusu podatnika tego podatku oraz wykorzystywanie przez niego nabytych towarów i usług do wykonywania czynności opodatkowanych w rozumieniu ww. ustawy. Powołała się też na okoliczność, że w doktrynie i orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE funkcjonuje pogląd, iż prawo do odliczenia VAT przysługuje także gdy nabyte towary będą wykorzystywane przez podatnika do celów nieodpłatnych, jeśli tylko zostaną one zaliczone do majątku przedsiębiorstwa tego podatnika (np. wyrok TSUE z 16 lutego 2012 r. w sprawie C-118/11, EON ASSET Management OOD).
Nieodpłatne świadczenia to nie działalność gospodarcza
Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej nie wydał rozstrzygnięcia po myśli podatnika. Powołał się m.in. na art. 15 ust. 1 ustawy o VAT stanowiący, że podatnikami VAT są podmioty wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na jej cel lub rezultat. A w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy, działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, oraz osób wykonujących wolne zawody. W opinii Dyrektora, dokonywanie nieodpłatnych świadczeń na rzecz beneficjentów fundacji nie stanowi działalności gospodarczej w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy o VAT, a zatem fundacja nie występuje przy nich w charakterze podatnika VAT, o którym mowa w art. 15 ust. 1.
Konieczność wyliczania proporcji
W kwestii prawa fundacji do odliczenia VAT naliczonego z tytułu nabycia nieruchomości, Dyrektor KIS wskazał, że będzie ona je posiadać, ale tylko w zakresie, w jakim będzie wykorzystywać te nieruchomości wyłącznie do odpłatnych czynności opodatkowanych VAT. Jeśli więc fundacja daną nieruchomość wykorzystuje w sposób mieszany (częściowo odpłatnie na rzecz osób trzecich i częściowo nieodpłatnie na rzecz swoich beneficjentów), wówczas zastosowanie znajdzie m.in. przepis art. 86 ust. 7b ustawy o VAT, zgodnie z którym w takiej sytuacji, gdy przypisanie poniesionych na nabycie nieruchomości nakładów w całości do działalności gospodarczej podatnika nie jest możliwe, kwotę VAT naliczonego oblicza się według udziału procentowego, w jakim dana nieruchomość jest wykorzystywana do celów działalności gospodarczej (interpretacja indywidualna z 20 listopada 2023 r., sygn. 0112-KDIL1-3.4012.425.2023.1.KK).
Fundacja rodzinna – księgowość
– Rozliczając VAT w oparciu o art. 86 ust. 7b należy pamiętać o regulacji art. 90a. ust. 1. Przepis ten stanowi, że jeśli w ciągu 120 miesięcy liczonych od miesiąca, w którym nieruchomość została oddana do użytkowania, nastąpi zmiana w stopniu jej wykorzystania do celów działalności gospodarczej, dokonuje się korekty podatku naliczonego odliczonego przy jej nabyciu lub wytworzeniu. Korekty dokonuje się w deklaracji za okres rozliczeniowy, w którym nastąpiła ta zmiana, w kwocie proporcjonalnej do pozostałego okresu korekty. W przypadku wykorzystywania nieruchomości w działalności gospodarczej również do czynności zwolnionych od VAT bez prawa do odliczeń, korekta powinna uwzględniać proporcję określoną w art. 90 ust. 3-10a i 10c-10g, zastosowaną przy odliczeniu – podsumowuje Agnieszka Stachurska, dyrektor biura księgowego Skarbiec Corporate Services. – Od 2024 roku fundacje rodzinne dołączyły do kręgu podmiotów zobowiązanych do składania deklaracji podatkowych i sprawozdań finansowych. Zobowiązane są również do prowadzenia pełnej rachunkowości. Wszystkie operacje majątkowe fundacji rodzinnych powinny być dokumentowane rzetelnie i zgodnie z wymogami rachunkowości. Ustawa o fundacji rodzinnej weszła w życie niewiele ponad rok temu, w maju 2023 roku, stąd wciąż istnieje stopień niepewności co do prawidłowej interpretacji wszystkich obowiązków, do których spełnienia zobligowana jest fundacja. Ważne jest więc regularne monitorowanie zmian w prawie, które mogą mieć wpływ na wysokość zobowiązań, a więc i na majątek fundacji.
Autor: Biuro rachunkowe Skarbiec Corporate Services, ekspert w dziedzinie kadr i płac oraz księgowości fundacji, oferujące kompleksowe wsparcie przedsiębiorców, outsourcing usług księgowych i kadrowo-płacowych, a także doradztwo w zakresie wyboru optymalnej formy prowadzenia działalności gospodarczej, planowanie i zarządzanie procesami finansowo-księgowymi w firmie, a także rozliczanie dochodów z zagranicy, kryptowalut oraz innych dochodów z zysków kapitałowych.
