12 grudnia 2023 roku, w budynku Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej poseł Grzegorz Braun ugasił za pomocą gaśnicy przeciwpożarowej Menorę Chanukową, czym zakłócił obrzędy religijne żydowskiego święta Chanuki, wywołując skandal na skalę międzynarodową. Swoim zachowaniem mógł wyczerpać znamiona typu czynu zabronionego usankcjonowanych w art. 196 Kodeksu Karnego, statuujący odpowiedzialność karną za zakłócanie obrządku religijnego oraz obrazę uczuć religijnych.
Art. 196 Kodeksu Karnego dotyczy obrazy uczuć religijnych. Przedmiotem ochrony jest wolność przekonań (uczuć) religijnych obywateli, mająca swoje umocowanie w konstytucyjnej zasadzie wolności sumienia i wyznania. Przepis penalizuje obrażanie uczuć religijnych innych osób przez działanie polegające na publicznym znieważaniu przedmiotu czci religijnej albo miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania obrzędów religijnych.
Warto zauważyć, że interpretacja tego przepisu nie jest sprawą prostą wobec swobody w zakresie ocen tego, co jest znieważające, a co stanowi tylko przejaw korzystania z wolności słowa w przedmiocie dyskusji i krytyki symboli lub dogmatów będących przedmiotem kultu ich wyznawców. Trzeba jednak stwierdzić, że chodzi tu generalnie o przeważające oceny społeczne, a podstawowe znaczenie dla przypisania przestępstwa ma forma wypowiedzi lub innego zachowania się, odpowiadająca pojęciu znieważenia.
Warunkiem karalności jest publiczny sposób działania. Chodzi tu o działanie w miejscu publicznym lub w takich warunkach, że zawarta w nim treść może dotrzeć do szerszego, bliżej nieokreślonego kręgu osób.
Jest to przestępstwo skutkowe (materialne), w przypadku którego skutkiem zachowania sprawcy będzie obraza uczuć religijnych. Przez wzgląd na wykładnię celowościową przepisu nie można przyjąć, aby skutek ten dotyczył co najmniej dwóch osób. Do wyczerpania znamion wystarczające jest więc obrażenie uczuć religijnych jednej konkretnej osoby.
Należy podzielić pogląd, że występek z art. 196 k.k. można popełnić umyślnie, tak z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym (wynikowym). Z wyczerpaniem znamion tego przestępstwa będziemy mieli do czynienia zarówno wtedy, gdy działanie sprawcy polegające na publicznym znieważeniu przedmiotu czci religijnej (lub miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania obrzędów religijnych) będzie skierowane wprost na dokonanie tego czynu, jak i wówczas, gdy sprawca podejmuje publicznie takie czynności sprawcze, co do których godzi się, z uwagi na ich formę, że mają one charakter znieważający.
W efekcie tego albo chce obrazić takim zachowaniem uczucia religijne innych osób, albo przewidując taki skutek swojego zachowania, na ten skutek się godzi
Komentowany występek jest ścigany z oskarżenia publicznego i zagrożony sankcjami alternatywnymi. W grę wchodzi tu kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Sąd może przy tym, na podstawie treści art. 59 k.k., odstąpić od wymierzenia kary bądź też, na podstawie art. 66 k.k., warunkowo umorzyć postępowanie.
Autor: Adwokat Katarzyna Bórawska