Kryzys migracyjny to jeden z najbardziej palących problemów w Unii Europejskiej. Liczba imigrantów rośnie w ostatnich latach, a kwestia imigracji stała się w państwach UE przedmiotem politycznego sporu, który zdeterminował kształt debaty politycznej po 2015 roku. Jednak Polska do tej pory faktycznie nie miała spójnej polityki migracyjnej. Była ona zastępowana doraźnymi reakcjami na różnokierunkowe wyzwania, nieskładającymi się w uzasadnioną całość. Warsaw Enterprise Institute oraz Nowa Konfederacja apelują o potrzebę budowy merytorycznych fundamentów strategii migracyjnej.
Mimo zwiększenia imigracji w ostatnich latach, Polska nadal należy do krajów emigracyjnych, nie zaś imigracyjnych. To powoduje, że Polska klasyfikowana jest jako państwo niedotknięte bezpośrednio kryzysem migracyjnym, co ma wpływ na postawę rządu polskiego wobec kryzysu i sposobu jego rozwiązania.
Wśród motywów imigracji do Polski wciąż przeważa czynnik ekonomiczny oraz perspektywa stabilnego zatrudniania i zarobków, a czynnikiem ułatwiającym decyzję o imigracji do Polski są więzy rodzinne i bliskość kulturowa. Według informacji Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, w Polsce pracuje około 1,5 mln cudzoziemców, choć dane te mogą być zaniżone ze względu na fakt, iż niektórzy cudzoziemcy przebywają na terenie Polski nielegalnie i podejmują pracę „na czarno”.
Wśród obywateli państw, które uznają Polskę za atrakcyjny kierunek imigracji znajdują się Ukraińcy, Rosjanie i Białorusini, a także obywatele państw azjatyckich (Wietnamczycy, Chińczycy, Hindusi) i obywatele państw Kaukazu Południowego.
Według szacunków Rządowej Rady Ludnościowej, z uwagi na niską dzietność kobiet Polska będzie potrzebowała ok. 5 mln imigrantów, tylko dla utrzymania obecnego poziomu gospodarczego. W tym kontekście szczególnie ważna jest imigracja z Ukrainy. Obecność pracowników ukraińskich na polskim rynku pracy jest coraz bardziej konieczna, a stwarzanie ułatwień dla nich bardzo potrzebne, bowiem stają się pożądani także na innych rynkach zachodnich.
W ostatnich latach w Polsce wprowadzono szereg ułatwień dla cudzoziemców. Z drugiej strony społeczeństwo polskie jest wciąż postrzegane (dość stereotypowo) jako niechętne cudzoziemcom, a przepisy polskiego prawa, mimo aktualizacji, wciąż stanowią dość istotną barierę w dostępie do rynku pracy i edukacji.
WEI i Nowa Konfederacja rekomendują następujące działania w zakresie polityki migracyjnej Polski:
• należy jak najszybciej wypracować merytoryczne fundamenty polityki migracyjnej w perspektywie przynajmniej najbliższej dekady, uwzględniające kontekst europejski i globalny,
• konieczne jest objęcie procedurą abolicyjną wszystkich pracujących nielegalnie na terenie Polski obywateli Ukrainy i Białorusi,
• większe zaangażowanie urzędów pracy w aktywną politykę rynku pracy – pośredniczenie w realizacji potrzeb pracodawcy i pracownika,
• trzeba przyjąć, że polityka migracyjna może i powinna być uzupełnieniem innych narzędzi polityki ekonomicznej oraz demograficznej, lecz ich nie zastąpi,
• konieczna jest deregulacja i oparcie asymilacji/integracji migrantów na naturalnych procesach społeczno-gospodarczych, nie zaś na biurokratycznym przymusie,
• celową formą pomocy dla imigrantów jest przede wszystkim system kursów i szkoleń, pomagający osobom chętnym w zdobyciu kwalifikacji społecznych oraz zawodowych,
• efektywna polityka migracyjna musi obejmować nie tylko pierwsze pokolenie migrantów, ale również ich dzieci i wnuki,
• politykę migracyjną należy prowadzić nie tylko na centralnym szczeblu krajowym, ale równolegle i równorzędnie także na szczeblu lokalnym i regionalnym,
• uproszczenie procedur przyjmowania obywateli Ukrainy i Białorusi w Polsce i na polskim rynku pracy,
• uproszczenie procedur nostryfikacji dyplomów wysoko kwalifikowanych pracowników.